Đi chơi ở diễn đàn khác thấy có cái này hay, mời các bác tham khảo. Cái này tớ thấy hầu hết người Việt ta đều thiếu, tức là không có khả năng nhận biết được những "ngụy biện" của người khác khi tranh luận, khi đọc báo hoặc tìm hiểu về 1 vấn đề nào đó. Trong khi đó thì bản thân họ lại "ngụy biện" một cách tràn lan, vô thức mà cứ nghĩ là mình nói đúng, hợp logic.

========
VĂN HÓA TRANH LUậN VÀ VẤN ĐỀ NGỤY BIỆN

Tranh luận trên các diễn đàn công cộng là một hình thức trao đổi ý kiến không thể thiếu được trong các thể chế dân chủ và văn minh. Ở nhiều nước Tây phương, lưu lượng của những tranh luận cởi mở và nghiêm túc được xem là một dấu hiệu của một xã hội lành mạnh. Nhưng thế nào là tranh luận nghiêm túc? Nói một cách ngắn gọn, cũng như trong một cuộc đấu võ, một tranh luận nghiêm túc là một cuộc tranh luận có qui tắc hẳn hoi, mà trong đó người tham gia không được, hay cần phải tránh, phạm luật chơi. Những qui tắc chung và căn bản là người tham gia chỉ phát biểu bằng cách vận dụng những lí lẽ logic, với thái độ thành thật và cởi mở, chứ không phát biểu theo cảm tính, lười biếng, hay biểu hiện một sự thiển cận, đầu óc hẹp hòi. Để đạt những yêu cầu này, người tranh luận nghiêm túc trước khi phát biểu hay đề xuất ý kiến, đưa ra lời bình phẩm của mình, cần phải xem xét tất cả các trường hợp khả dĩ, phải cân nhắc những quan điểm và những cách giải thích khác nhau, phải đánh giá ảnh hưởng của sự chủ quan và cảm tính, phải chú tâm vào việc tìm sự thật hơn là muốn mình đúng, sẵn sàng chấp nhận những quan điểm không được nhiều người ưa chuộng, và phải ý thức được định kiến và chủ quan của chính mình. Khi tranh luận phải nhất quán là chỉ xoay quanh chủ đề bàn luận, luận điểm bàn luận chứ không đi lạc đề. Không nhằm vào cá nhân và bản thân của người tham gia tranh luận.

Đó là những đòi hỏi khó khăn cho một cuộc tranh luận nghiêm túc có ý nghĩa, và không phải ai cũng có khả năng đạt được những yêu cầu này. Thành ra, không mấy ai ngạc nhiên khi thấy có quá nhiều trường hợp chất lượng của cuộc tranh luận rất thấp.
.............
Trong cộng đồng người Việt, vấn đề này còn nghiêm trọng hơn. Rất nhiều trường hợp, những cuộc tranh luận trong cộng đồng đã trở thành những cuộc chửi lộn, mà trong đó người tham gia tha hồ vung vít, ném liệng vốn liếng chữ nghĩa qua lại một cách hỗn độn, mà chẳng cần để ý đến logic hay các nguyên tắc của tranh luận là gì.
...............
Hơn nữa, rất dễ dàng nhận thấy rằng trong các cuộc tranh luận đó người ta nhắm vào mục tiêu là bản thân, cá nhân của người tranh luận chứ không nhắm vào quan điểm và lý lẽ của người đó.
..............
Thực ra, nhận dạng ngụy biện không phải là một việc làm khó khăn. Nói chung chỉ với một lương năng bình dân, người ta có thể phân biệt một phát biểu mang tính ngụy biện với một phát biểu logic. Tuy nhiên, cũng có nhiều dạng thức ngụy biện mà vẻ bề ngoài hay mới nghe qua thì rất logic, nhưng thực chất là phi logic. Những loại ngụy biện núp dưới hình thức “khoa học” này không dễ nhận dạng nếu người đối thoại thiếu kiến thức về logic học hay thờ ơ với lí lẽ. Do đó, một điều quan trọng trong tranh luận là cần phải phát hiện và nhận dạng những hình thức ngụy biện, và quan trọng hơn, cần phải hiểu tại sao chúng sai. Có thể phân loại ngụy biện thành nhiều nhóm khác nhau liên quan đến việc đánh lạc vấn đề, lợi dụng cảm tính, thay đổi chủ đề, nhầm lẫn trong thuật qui nạp, lí luận nhập nhằng, phi logic, và sai phạm trù.
............................
Nhóm 1. Thay đổi chủ đề

1. Công kích cá nhân (ad hominem). Đây là một loại ngụy biện phổ biến nhất, nguy hiểm nhất, và có “công hiệu” nhất, vì nó tấn công vào cá nhân của người tranh luận, và tìm cách trốn tránh luận điểm của cá nhân đó. Hình thức ngụy biện này thường xuất hiện dưới dạng: Ông A phát biểu về một vấn đề; ông B tấn công vào cá nhân ông A, và làm cho người ta nghi ngờ luận điểm của ông A. Tuy nhiên, có thể không có mối liên hệ nào giữa cá nhân và luận điểm của ông A.

Có hai hình thức thuộc loại ngụy biện này. Thứ nhất là dưới hình thức sỉ nhục, hay chửi rủa. Khi bất đồng ý kiến, người ngụy biện chỉ việc công kích vào cá nhân của người phát biểu. Chẳng hạn như “Ông nói là những người vô thần có đạo đức, vậy mà chính ông là người từng li dị với vợ con,” hay “Ông ta đang làm ăn với phía Việt Nam, tất nhiên ông ta phải nói tốt về Việt Nam”. Đây là một ngụy biện, bởi vì sự thật của phát biểu không tùy thuộc vào cá nhân của người phát biểu mà là logic của lời phát biểu. Một cách ngụy biện khác cũng dựa vào cách nói này là dùng một nhân vật khác, chẳng hạn như “Vậy thì chúng ta hãy đóng cửa nhà thờ cả đi. Hitler và Stalin đã chắc hẳn sẽ đồng ý với anh.”

Hình thức ngụy biện thứ hai trong loại này là người ngụy biện cố gắng thuyết phục người đối thoại chấp nhận luận điểm của họ bằng cách đề cập đến hoàn cảnh của cá nhân đó. Ví dụ: “Anh nói là không nên uống rượu, vậy mà anh đã từng ngất ngưởng cả năm qua.”

Cũng nằm trong loại ngụy biện này là thói dùng một đặc điểm của một vật thể nào đó để ứng dụng cho một cá nhân hay một vật thể khác. Ví dụ: “Anh theo học trong một trường dành cho con nhà giàu. Do đó, anh là một người giàu có, anh không hiểu gì về sự nghèo khổ.”

3. Lợi dụng quyền lực nặc danh. Trong trường hợp này, người ngụy biện không nêu danh tính người có thẩm quyền, và vì không ai biết tên người có thẩm quyền nên không ai có thể kiểm chứng sự chính xác của lời phát biểu. Một loại ngụy biện khác có quan hệ với loại này là dùng lời đồn đại để làm cơ sở lập luận. Ví dụ như “Một viên chức tình báo trong chính phủ Úc cho rằng chính anh từng hoạt động cho địch.”

........................
5. Luận điệu cá trích. Loại ngụy biện này thường hay được ứng dụng khi một người nào đó đưa vào những phát biểu không dính dáng gì đến vấn đề đang tranh luận, nhằm mục đích đánh lạc hướng vấn đề. Ví dụ: “Anh có thể nói rằng tử hình là một hình thức không có hiệu quả trong việc chống lại tội phạm, nhưng còn nạn nhân của tội phạm thì sao? Gia đình của nạn nhân sẽ nghĩ gì khi họ thấy tên sát nhân người thân của họ bị giam giữ trong nhà tù bằng đồng tiền của chính họ. Họ có nên nuôi dưỡng những tên sát nhân như thế không?”

6. Luận điệu ngược ngạo. Bằng chứng luôn luôn là gánh nặng của người phát biểu. Do đó, tìm cách di chuyển gánh nặng đó cho một người khác là một thủ thuật giới ngụy biện hay dùng. Chẳng hạn như trong câu này “Được rồi, vậy anh không tin là có người ngoài hành tinh đã từng chi phối đến chính phủ Mỹ, nhưng anh có thể chứng minh điều đó không,” đáng lẽ người phát biểu phải chứng minh, nhưng công việc đó lại được chuyển cho người đối thoại!

Nhóm 2. Lợi dụng cảm tính và đám đông

7. Dựa vào bạo lực (ad baculum). Ngụy biện dựa vào bạo lực thực chất là một sự đe dọa, nhằm mục đích gây áp lực cho người đối thoại phải chấp nhận một kết luận nào đó. Loại ngụy biện này thưởng được giới chính khách dùng, và có thể tóm gọn bằng một câu “chân lí thuộc về kẻ mạnh”. Sự đe dọa không hẳn chỉ xuất phát từ người phát biểu, mà có thể từ một người khác. Ví dụ như “Những ai không tin vào Kinh thánh sẽ bị thiêu cháy dưới đáy địa ngục”, hay “Thôi được rồi, tôi đã biết số điện thoại của anh và biết anh đang ở đâu. À, tôi có nói cho anh biết là tôi có giấy phép mang súng chưa nhỉ?”
.................

10. Lạm dụng chữ nghĩa. Đây là một loại ngụy biện dựa vào dùng những chữ mang cảm tính cao để gắn một giá trị đạo đức vào một đề nghị hay một câu phát biểu. Chẳng hạn như trong câu “Bất cứ một người có lương tri nào cũng phải đồng ý rằng về Việt Nam ăn Tết là làm lợi cho **,” chữ “lương tri” được cài vào nhằm cho người đối thoại phải nghiêng theo những người có lương tri.

11. Dựa vào quần chúng (ad numerum). Loại ngụy biện này tin rằng nếu có nhiều người ủng hộ một đề nghị nào đó, thì đề nghị đó phải đúng. Ví dụ như “Đại đa số người dân trong cộng đồng ủng hộ ông Minh, vậy phát biểu của ông Minh ắt phải đúng.” Liên hệ với loại ngụy biện này là hình thức tranh thủ sự ủng hộ của đám đông để cố gắng cho thấy luận điểm của mình là đúng.

Nhóm 3. Làm lạc hướng vấn đề

12. Lí lẽ chẻ đôi. Loại ngụy biện này thường phân định một vấn đề thành hai giá trị: trắng và đen, bạn và thù, có và không, v.v.. dù trong thực tế, có hơn hai lựa chọn. Chẳng hạn như “Hoặc là anh hợp tác với tôi hay là anh chống tôi, anh chọn hướng nào, yes hay là no?”, hay “Đối với Mỹ, anh chỉ có hai lựa chọn: thương hay ghét, trả lời đi!”
...............

14. Lí luận lươn trạch. Loại ngụy biện này cho rằng nếu một sự kiện xảy ra, các sự kiện có hại khác sẽ xảy ra. Chẳng hạn như “Nếu chúng ta hợp pháp hóa marijuana, công chúng sẽ bắt đầu hút á phiện, và chúng ta cũng sẽ phải hợp pháp hóa á phiện. Rồi chúng ta sẽ là một quốc gia với những người ăn bám vào xã hội. Do đó, chúng ta không thể hợp pháp hóa á marijuana”. Hay một đoạn ví dụ khác:” Tiếc thay một cuộc cải cách về kinh tế, bình bị, tài chánh, xã hội, nông nghiệp như vậy, đang trên đường thành công rực rỡ: bị tan vỡ, bị huỷ bỏ chỉ vì tham vọng đánh Đại việt của Vương An Thạch. Mà đau đớn biết bao, khi người phá vỡ chỉ là một thiếu phụ Việt ở tuổi ba mươi. Giá như Thạch không chủ trương Nam xâm, chỉ cần mười năm nữa, toàn bộ xã hội Trung quốc thay đổi; rồi với cái đà đó, thì Trung quốc sẽ là nước hùng mạnh vô song, e rằng cứ muôn đời mặt trời vẫn nở phương Đông chứ không ngả về Tây như hồi thế kỷ 18 cho đến nay bao giờ.”
.............
16. Đơn giản hóa. Đây là một loại ngụy biện mà người phát biểu cố tình biến một quan niệm trừu tượng thành một điều cụ thể để bắt lấy thế thượng phong trong đối thoại (nhưng là ngụy biện). Ví dụ: “Tôi để ý thấy anh mô tả ông ta là một người quỉ quyệt. Vậy tôi hỏi anh cái “quỉ quyệt” đó nó nằm ở đâu trong bộ não? Anh không chỉ ra được cho tôi; do đó, tôi có thể nói cái quỉ quyệt không có thực.”
..........

19. Kéo dài tính tương đồng. Trong loại ngụy biện này, người dùng nó đề nghị một điều lệ chung chung, rồi ứng dụng nó cho mọi trường hợp và cá nhân. Ví dụ: “Tôi tin rằng chống luật pháp bằng cách phạm luật pháp là một điều sai trái”, hay “Nhưng quan điểm đó ghê tởm lắm, vì nó ám chỉ rằng anh sẽ không ủng hộ Martin Luther King,” hay “Anh muốn nói rằng luật về mật mã cũng có tầm quan trọng tương đương với phong trào giải phóng người da đen hay sao? Sao anh dám nói thế?”

20. Lí lẽ quanh co. Loại ngụy biện này thường lẩn quẩn trong vài giả định và kết luận. Chẳng hạn như “Những người đồng tính luyến ái nhất định không thể nắm chính quyền. Do đó, phải tống khứ những viên chức chính phủ đồng tính luyến ái. Vì thế, những người đồng tính luyến ái sẽ làm mọi cách để dấu diếm hành tung của họ, và họ có nguy cơ bị tống tiền. Do vậy, những người đồng tính luyến ái không được giữa chức vụ gì trong chính phủ.” Tức là trong một lí giải như thế, cả hai giả thuyết và kết luận đều giống nhau.

23. Lợi dụng trường hợp cá biệt. Ngụy biện này thường dùng một trường hợp cá biệt để đem ra ứng dụng cho một đám đông. Ví dụ: “Chúng ta cho phép bệnh nhân sắp chết dùng á phiện, chúng ta nên cho phép mọi người dùng á phiện.”

..........
25. Ngụy biện rơm. Loại ngụy biện này cố tình xuyên tạc, bóp méo quan điểm hay phát biểu của người khác, để làm luận điểm tấn công. Đây là một ngụy biện, vì nó không đương đầu với cái lí lẽ đang bàn. Chẳng hạn như: “Chúng ta nên ủng hộ chế độ cưỡng bách quân dịch. Người ta không thích tòng quân vì họ không muốn cuộc sống bị đảo lộn. Nhưng họ cần nhận thức rằng có nhiều điều quan trọng hơn tiện nghi trong cuộc sống.”

Nhóm 5. Nguyên nhân giả

26. “Post hoc”. Loại ngụy biện này phát biểu rằng hai sự kiện xảy ra, một trước và một sau, có quan hệ với nhau như nguyên nhân và hậu quả. Ví dụ: “Liên Xô sụp đổ sau khi nhà nước theo chủ nghĩa vô thần. Do đó, chúng ta phải từ bỏ chủ nghĩa vô thần để khỏi bị suy sụp.”

.......................
28. Ảnh hưởng không đáng kể. Đây là một loại ngụy biện mang tính phóng đại từ một ảnh hưởng rất nhỏ. Chẳng hạn như “Hút thuốc gây ra ô nhiễm môi trường ở Sydney” là một phát biểu đúng, nhưng ảnh hưởng của thuốc lá đến môi trường rất khiêm tốn khi so với ảnh hưởng của khói xe và các hãng xưởng.
.............
30. Nguyên nhân phức tạp. Một sự kiện xảy ra có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng người ngụy biện có thể đơn giản hóa thành một liên hệ đơn giản. Chẳng hạn như “Tai nạn xe cộ là do đường xá xấu” có thể đúng, nhưng tai nạn cũng có thể do người lái xe ẩu trong một điều kiện xấu.

31. Nguyên nhân sai (Non causa pro causa). Loại ngụy biện này xảy ra khi một điều nào đó được cho là nguyên nhân của một sự kiện, nhưng nó chưa thực sự được chứng minh là nguyên nhân. Ví dụ: “Tôi uống một viên aspirin và cầu nguyện thượng đế, và tôi không còn bị nhức đầu. Như vậy thượng đế đã chữa trị tôi khỏi nhức đầu.”

Nhóm 6. Nhập nhằng

33. Chơi chữ (Amphiboly). Ngụy biện bằng chơi chữ dựa vào những giả thuyết mơ hồ, nhập nhằng, do bất cẩn thận hay cách phát biểu sai văn phạm. Chẳng hạn như một phát biểu kiểu như “Giả thuyết: tin vào Thượng đế sẽ lấp đi khoảng trống tinh thần” là ngụy biện, vì người “lấp đi khoảng trống tinh thần” là một điều trừu tượng, ai muốn hiểu sao thì hiểu.
..............

39. Giả định hư. Đây là một loại ngụy biện bằng cách dùng kỹ thuật phỏng vấn. Một trường hợp cổ điển là “Ông đã ngưng đánh vợ chưa?” Tức là một câu hỏi với một giả định rằng người được hỏi từng hành hung vợ. Đây là một mẹo mà giới luật sư thường hay dùng trong thẩm vấn. “Ông dấu tiền ăn cắp đó ở đâu?” Giới chính khách cũng thích mẹo này, đại khái như “Bao giờ thì nhóm EU này sẽ không còn xâm phạm vào công việc của chúng ta?”
...........

Nhóm 9. Các nhầm lẫn khác

42. Dẫn chứng bằng giai thoại. Một trong những ngụy biện phổ biến nhất và đơn giản nhất là dựa vào những câu chuyện có tính vụn vặt, hay giai thoại. Chẳng hạn như “Có hàng khối bằng chứng cho thấy thượng đế hiện hữu và vẫn ban phép mầu hàng ngày. Mới tuần rồi đây, tôi có đọc được một câu chuyện về một cô gái sắp chết vì ung thư, cả gia đình cô đi cầu nguyện trong nhà thờ, và chỉ vài ngày sau cô hết bệnh.” Dùng kinh nghiệm cá nhân để minh họa cho một luận điểm là một điều hoàn toàn hợp lí, nhưng dùng những giai thoại như thế sẽ chẳng chứng minh gì. Một anh bạn có thể cho rằng anh từng gặp Elvis ở một siêu thị nào đó, nhưng những người chưa gặp Elvis bao giờ thì cần nhiều bằng chứng xác thực hơn.
..........

45. Lí lẽ của đồng tiền. Loại ngụy biện này thường dựa vào một niềm tin duy nhất rằng đồng tiền là một tiêu chuẩn của sự đúng đắn. Những người có nhiều tiến có khả năng đúng hơn những người ít tiền. Chẳng hạn như “Nhu liệu của hãng Microsoft đương nhiên là tốt hơn; nếu không thì làm sao Bill Gates có thể trở nên tỉ phú như thế”.
.....................
49. Ngụy biện “Tu quoque”. Đây là một trong những ngụy biện rất phổ biến. Nó dựa vào lí lẽ rằng một hành động có thể chấp nhận được bởi vì người đối nghịch đã làm. Chẳng hạn như “Anh là một người lừa dối.” “Rồi sao? Anh cũng là một tay lừa dối vậy.”

50. Lạm dụng thống kê. Thống kê thường được giới ngụy biện sử dụng tối đa, vì theo họ thống kê có thể dùng để “chứng minh” bất cứ điều gì. Người ta có thể vặn vẹo hai con số 1 và 3 điểm để sản xuất những phát biểu như “khác nhau 2 điểm”, “cao gấp 3 lần”, hay “tăng 200%”; người ta có thể dựa vào ý kiến đồng tình của 4 người trong 5 người để cho là “80% người được thăm dò”, hay thậm chí “đa số cộng đồng” đồng ý với một luận điểm nào đó. Tức là những khái quát hoá một cách vội vã, hay dựa vào một mẫu số cực kỳ thấp, thấp đến độ nó không có nghĩa lí gì. Thực ra, thống kê không chứng minh điều gì cả. Thống kê chỉ là một phương tiện hay thuật toán dùng để loại bỏ những trường hợp khả dĩ hay không khả dĩ. Vì có quá nhiều ngụy biện thống kê, nên vấn đề này sẽ được bàn tiếp trong một dịp khác. Tuy nhiên, những ai thích tìm hiểu vấn đề ngụy biện thống kê có thể tìm đọc cuốn sách rất nổi tiếng của Darrell. Huff, có tựa đề là “How to lie with statistics” (tạm dịch: “Làm thế nào để lừa dối bằng thống kê”).

Có thể nói những loại ngụy biện trên đây có những đặc điểm chung là (a) phát biểu không dựa vào lí lẽ logic; (b) các định đề không vững để đi đến một kết luận; và © đưa ra giả định không đúng. Ngụy biện, do đó, nói cho cùng, là một sản phẩm của sự lười suy nghĩ. Và hầu như trong chúng ta, ai cũng có ít nhất là một lần lười suy nghĩ. Do đó, nếu điểm qua những loại ngụy biện trên đây, chúng ta tự cảm nhận rằng trong quá khứ mình chắc cũng có lần phạm vào lỗi lầm của ngụy biện. Điều này có thể đúng, và không nên lấy làm ngạc nhiên, vì các nhà thông thái, và ngay cả giới có huấn luyện về logic học cũng đôi khi, vì cố ý hay vô tình, ngụy biện. Giới chính trị gia và truyền thông là những người cực kỳ nổi tiếng về ngụy biện.

Nhưng tại sao những ngụy biện vẫn còn có mặt trên báo chí? Theo tôi, bởi vì chúng vẫn có khách hàng. Vẫn có người, dù ít hay nhiều, tin tưởng vào ngụy biện, vì nó thuận nhĩ, trơn tru, và nhất là không thách thức. Sờ một hòn đá trơn tru đem lại cho chúng ta một cảm giác khoan khoái dễ chịu hơn là sờ một hòn đá lởm chởm, hay ngồi trên một cái ghế ghồ ghề. Người ta thích sự trơn tru, bởi vì trơn tru là dấu hiệu của sự khoan khoái, dễ chịu, là cái khoảng thời gian giải lao, không cần sự thách thức.

Có lẽ, ở một khía cạnh nào đó, điều này cũng không đến nỗi tệ, bởi vì những ngụy biện phản ánh sự thành công [hay có người nói sự phong phú] của ngôn ngữ trong việc tách rời giữa những gì thô thiển, gồ ghề với những gì hoàn thiện, mỹ miều. Nhưng sự trơn tru của các vật thể và ngôn ngữ ngày nay đem lại cho chúng ta một cảm giác giả tạo về thế giới thực của các vật thể. Những kỳ kẹt xe trên đường xá mới để lộ trái tim phức tạp của một thành phố. Tương tự, một sự cố của internet sẽ nhắc nhở chúng ta về tình trạng hỗn mang và phức tạp của hệ thống thông tin điện tử. Sự hỗn mang và phức tạp là thực. Trơn tru, tròn trĩnh có thể là giả tạo. Những câu văn ngụy biện có thể chỉ là những lời phát biểu lém lỉnh thay vì lịch thiệp, hàm chứa mánh khóe thay vì thân thiện. Có thể nói, ngụy biện là những lối sáo ngữ liến thoắng nhằm vào mục đích lôi cuốn người nghe/đọc, thay vì cung cấp cho họ một sự thực.

Bởi vì ngụy biện là những lí lẽ mà bề ngoài có vẻ logic, nên chúng có khả năng thuyết phục những người không chịu khó suy nghĩ, nhất là những người còn mang nặng cảm tính. Điều này giải thích tại sao nhiều người trong chúng ta tiếp nhận một cách thụ động quá nhiều những điều càn rỡ về thế giới chung quanh, kể cả những niềm tin tôn giáo, những mê tín dị đoan, những triết lí quái đảng, những thông tin sai lạc, v.v.. Cái tác hại của việc tiếp nhận thụ động này là nó làm cho chúng ta trở nên nô lệ với cảm tính, và dễ dàng trở thành những tín đồ cuồng tín của những người “lãnh đạo” chính trị hay tôn giáo.

Để không trở thành những nô lệ, chúng ta cần phải suy nghĩ nghiêm túc. Suy nghĩ nghiêm túc là một quá trình hoạt động tri thức nhằm ý niệm hóa, ứng dụng, phân tích, tổng hợp, và (hay) đánh giá những thông tin được thu thập từ quan sát, kinh nghiệm, phản ánh, lí luận, hay liên lạc, như là một niềm tin cho hành động. Chúng ta cần phải dựa vào những giá trị tri thức với những đặc điểm như trong sáng, chính xác, nhất quán, có liên hệ, bằng chứng tốt, lí lẽ hợp lí, có chiều sâu, và công bình. Tức là, trước một câu phát biểu hay một đề nghị, chúng ta phải thẩm định lại kết cấu và nguyên tố của phát biểu hay đề nghị đó. Những kết cấu và nguyên tố này là: mục đích, vấn đề, giả định, quan niệm, bối cảnh, kết luận, ngụ ý, hậu quả, phạm vi tham khảo, và quan điểm khác.

Người Việt chúng ta thường rất tự hào về những đối thoại [mà chúng ta cho là “thông minh”] giữa Trạng Quỳnh và Chúa Trịnh ngày xưa. Nhưng nói một cách công bằng và theo tiêu chuẩn của lí luận logic, thì những trao đổi của Trạng Quỳnh hay tương tự chỉ là những ngụy biện ở trình độ thô sơ nhất . Nhưng có điều đáng buồn là những đối thoại kiểu Trạng Quỳnh, mà trong đó sự hơn thua nhau từng câu nói, bắt bẽ nhau từng chữ, vặn vẹo ý nghĩa của từng câu văn, v.v… lại đi vào sử sách, như thể để làm gương cho thế hệ sau này. Mà làm gương thật. Cho đến ngày nay, có người vẫn còn cho đó là một biểu tượng của sự thâm thúy, thông minh của dân tộc, là phản ánh sự phong phú của ngôn ngữ Việt, và đem ra ứng dụng trong tranh luận. .......

Trong cái sự thực phức tạp, mờ mờ ảo ảo của vấn đề, có cái đẹp riêng. Không phải cái đẹp trơn tru, tròn trĩnh, nhưng là cái đẹp khắt khe của sự thật. Tương tự, một lời phát biểu nghịch lý có cái đẹp của nó, vì nó có thể đánh thức chúng ta về một thế giới phức tạp, một thế giới không nằm gọn trong đúng/sai, tốt/xấu, bạn/thù. Có lẽ đã đến lúc chúng ta nên vượt qua chính mình bằng cách cho các tế bào trí tuệ có cơ hội làm việc.

Tôi có một cách thức đơn giản để tiếp cận một vấn đề. Đó là so sánh. Ví dụ nói về hiện tượng xã hội về "gái điếm" chẳng hạn. thì phải xem nó có ở đâu, trong hoàn cảnh nào , trong chính thể nào, lý do trực tiếp ra sao...v..v... chứ không thể phán một câu xanh rờn, thường là nhằm vào thể chế chính trị được vì đó là cách hiểu dễ nhất mà cũng là cách ngụy biện dễ nhất.

Bài trên bị lược bỏ đi nhiều đoạn ko rõ vì lý do gì, tớ là người quote lại chả biết đời F mấy nên chịu không biết nguồn ban đầu của nó là từ đâu.

Về kinh nghiệm bản thân thì cách nhận biết "ngụy biện" khá thô sơ và dễ áp dụng của tớ là đặt mình vào những vị trí khác nhau để đánh giá một luận điểm nào đó. Khi mình đưa ra một phát biểu thì đặt mình vào vị trí của người nghe, người phản biện. Khi mình đọc / đánh giá một luận điểm người khác đưa ra thì dù nó có ngọt ngào hay hợp ý mình tới đâu cũng cố gắng đóng vai một người phản biện xem sao, rồi đặt mình vào vị trí người phát biểu xem họ nghĩ gì, muốn gì. Nhưng tất cả những việc đó sẽ ko có ý nghĩa gì nếu không có sự đối thoại trung thực, thẳng thắn giữa những "mặt" khác nhau của bản thân mình.

To Kem,
Thực ra cách của tôi và Bác không có gì khác nhau lắm. Đó là nhìn mọi chuyện từ nhiều hướng. Nhưng theo tôi thì đặt mình vào vị trí người khác rất khó, vì nhận thức của một người không còn có khi có một phần rất lớn kinh nghiệm bản thân, gia đình nữa, những gì họ trải qua nữa. Và chính điều này làm cho người ta không khách quan được.

Có khác nhau đấy chứ bác, có 1 chủ thể (là tôi hoặc bác) và có 1 đối tượng (là 1 luận điểm nào đó) thì bác giải quyết theo cách mở rộng ra so sánh, đối chiếu với nhiều đối tượng khác (tạm gọi là quan hệ 1-n), còn tôi thì mở rộng mình ra nhiều chủ thể khác nhau để cùng đánh giá 1 đối tượng đó (quan hệ n-1).

Theo cách của bác thì có thể đánh giá vấn đề rộng hơn, sự tương tác của nó với xung quanh nhưng gặp khó khăn là rất khó kiếm được những đối tượng tương đương để so sánh và dễ gặp phải lỗi khi so sánh không đúng (như giữa mặt chính của đối tượng này với mặt phụ của đối tượng kia), và cuối cùng là ko thoát được ... bản thân mình (kiểu như đeo kính đen thì nhìn vật gì cũng màu đen hết vậy).

Theo cách của tôi thì có thể đánh giá đối tượng sâu hơn và tương đối khách quan hơn nhưng không phải bất cứ ai, bất cứ lúc nào cũng có thể biến mình thành những người khác nhau được. Thực sự thì sẽ không bao giờ có thể hoàn toàn biến mình thành một người khác với quan điểm, định kiến khác hẳn nhưng nếu cố gắng và luyện tập thì cũng đạt được ở một mức độ nào đó, hi hi. Nó gần như là tôi đang cố gắng đeo cho mình nhiều cái kính với những màu sắc khác nhau, góc nhìn khác nhau trong khi tôi vẫn không thoát được cặp mắt thật của riêng mình, âu cũng là một cố gắng để tạo cái pseudo-multiple eyes vậy.

Hì, mà nếu kết hợp được cả 2 phương pháp này thì có lẽ tốt hơn. Nhưng một người có lẽ chỉ nên chọn và phát triển chỉ một phương pháp phù hợp với thiên hướng của mình thôi, trong khi vẫn biết là cách kia có tồn tại, và đôi khi cũng biết chấp nhận hoặc sử dụng nó cho riêng mình.

2 bác cần thận kô khéo lại....

Bác Kem thử tìm trong thư viện hay trên mạng xem có cái essay Politics: The Art of Bamboozling của tác giả Donna Woolfolk Cross để tham khảo xem sao. Còn gõ thì em xin kiếu! Hic, 15 trang tiếng Anh chi chít những chữ, oải quá.

Bác Phó nói đúng rồi. Đặt mình ở (nhiều) vị trí (khác nhau) của người nghe 1 cách thực sự khách quan là điều rất khó, làm gì có chuyện "thô sơ và dễ dàng" được. Bài viết trên tuy chỉ ra nhiều trường hợp của nguỵ biện, song tôi vẫn cảm thấy nó vẫn có nét cảm tính nào đó, chưa thật tổng quát, khách quan, rạch ròi và thuyết phục. Thực ra xét cho cùng thì nguỵ biện chỉ tồn tại dưới 2 dạng:
- Làm sai lệch bản chất thực sự của vấn đề.
- Đưa cuộc tranh luận rời xa khỏi vấn đề ban đầu.

Muốn "vạch mặt" sự nguỵ biện của đối phương, chỉ cần nắm vững bản chất của vấn đề và không để đối phương lung lạc mình. Chỉ "đơn giản" vậy thôi.

Mấy cái bài chỉ ra sự ngụy biện trên nói chung em thấy chả có gì hay. Logic trong ngôn ngữ khác với logic thuần túy formal và cũng khác với logic tóan, logic sinh học .v.v. Một bài viết dài cỡ 20 dòng thì kiểu gì cũng có tới hơn chục câu không thể phân tích theo logic hình thức được- và thế là người ta dễ dàng tìm ra được vài đặc điểm để gọi nó là ngụy biện. Hồi trước bên Talawas bác DTA cũng có viết một bài chỉ ra 6 chỗ ngụy biện của ông Phan Ngọc trong bài trả lời của ông này với bà PTH. Nhưng thực ra mà nói đọc bài ông Ngọc viết dù thấy khó chịu nhưng theo cách hiểu thông thường thì chả thấy trục trặc trong lập luận quái gì mấy.
Với lại bản thân logic bây giờ còn không thống nhất về form và bản chất- cho nên có khi những cái gọi là ngụy biện lại chính xác hơn là những thứ người ta cho rằng là những lập luận chính xác, logic.

Hồi trước tớ có đọc quyển tiểu thuyết KH viễn tưởng "Chuyến du hành ngược thời gian", trong đó nhân vật "Oen" đã nói với người thuyền trưởng của con tàu vũ trụ rằng trong thời gian các anh bay vào vũ trụ hàng vạn năm để "nghiên cứu khoa học" (và tự làm "trẻ" mình bằng cách ngồi vào những máy gia tốc có tốc độ cao hơn c) thì trái đất đã có những tiến bộ khủng khiếp, và kết quả là họ không thể trở về trái đất được. Điều đáng lưu ý rằng việc họ trở thành kẻ lạ ngay tại trái đất thân yêu không phải do những nguyên nhân kỹ thuật, mà bởi vì nếu sống trong thế giới mới ấy, họ sẽ không thể nào chấp nhận hay chịu đựng nổi việc nhìn thấy những quy tắc, những định luật, những logic của ngày trước đã trở thành phi lý của ngày nay.

Thuyết tương đối đã chỉ ra mọi sự trên đời (trừ Thiên Chúa !) chỉ có tính tương đối. Ngay đến những cái tưởng chừng như rất hiển nhiên như trọng lực và định luật vạn vật hấp dẫn cũng chỉ đúng trong thế giới thông thường của Newton. Vậy thì xét cho cùng, "nguỵ biện hay không nguỵ biện", cũng chỉ có tính tương đối mà thôi.

Mọi hình thức tranh luận, dù là bảo vệ hay phản biện, cũng chỉ nhằm làm sáng tỏ bản chất của vấn đề. Và nếu ngay từ đầu hai bên đã không thống nhất được những tiêu chí, những tiên đề chung để đánh giá nó, thì ngừng sớm cuộc tranh luận vô vị đó là tốt hơn cả.

Cái khó là ở chỗ tự biệt được mình..."ngụy"!
Nhưng đa phần là người ta không tự nhận ra được đâu!
Còn logic hay không thì cũng chỉ là chính xác tương đối với hoàn cảnh XH mà thôi

Dale Carnegie-tác giả của nhiều cuốn sách nổi tiếng, từng được dịch ra Việt ngữ như Đắc Nhân Tâm, Quẳng gánh lo đi và vui sống v.v...-phát biểu về tranh lụân như sau :
"Muốn thắng trong một cuộc tranh luận tốt nhất là không nên tranh luận!"

Như thế ông muốn hàm ý là tranh lụân chẳng bao giờ đi đến đâu vì vũ khí cơ bản của tranh luận là Lý Luận - dù là Chân Biện hay Nguỵ Biện - đều phải dựa trên nền tảng ngôn ngữ , còn bản thân ngôn ngũ lại chỉ là hệ thống qui ước định danh thế giới và diễn đạt tư duy, tri thức nên không bao giờ tiếp cận được chân lý chứ đừng nói gì là chân lý .
Vì tất cả chỉ là vấn đề danh xưng . Cái đã xưng danh ra được thì không còn phải là thực, còn cái thực thì khó mà xưng danh cho đúng .
Không tranh luận là cách tốt nhất dể đạt đến chân lý !? Quan điểm trái khoáy này là trí thức luận của Trang Tử .
Trong Tề Vật Luận, Trang Tử cho rằng :
" Đạo Lý dấu ở đâu mà có Chân với Ngụy ? Ngôn Từ dấu cái gì mà có Thị với Phi ? "
Vì thế " Tôi với anh cãi nhau, anh thắng, tôi thua . Như thế anh phải, tôi trái chăng ? Hay là tôi thắng, anh thua, như thế là tôi đúng, anh sai chăng ? Bên nào phải , bên nào trái đấy ? hay là cả hai bên đều phải, đều trái ? Tôi với anh không thể biết lẫn cho nhau ...ta lấy ai để đính chính điều ấy ?"
Và ông bảo " kẻ ham biện luận thì không thấy ", " cái này, cái kia, chẳng cái nào đạt được toàn diện, chẳng cái nào đạt được then chốt của nó tức Đạo "

Bởi vì trong cuộc tranh luận Thị-Phi,Chân-Ngụy người ta luôn so sánh đối đãi. Lấy cái gì để làm tiêu chuẩn đích xác ? Lấy quan điểm của anh, của tôi, hay của người nào khác nữa thì vẫn chỉ là những quan điểm riêng lẻ , vụn vặt, không được toàn diện, mà thực tại phải biết được toàn diện mới gọi là Chân . Thà rằng cứ để Đạo tự nhiên thì còn sáng tỏ, càng tranh luận càng mờ tối , vì Phải Trái vô cùng, không thể quyết định được , chừng nào không nắm được then chốt của Đạo .
Và ông két luận : " chưa thành tựu ở trong tâm mình mới có chuyện cãi nhau phải trái " .

Tóm lại, theo người xưa và cả người nay thì tranh luận chẳng những không đi đến đâu mà thậm chí càng tranh luận, chân lý càng mờ mịt !

Vì vậy chúng ta tranh luận chỉ để cho ...vui là chính

Đọc tới đây thì tuyệt vọng, ko còn gì để nói nữa

Cái điều mà bác yuyu nói hẳn không ít người biết nhưng có làm được không lại là một chuyện khác!

Lý thuyết và ứng dụng khá xa nhau đấy!

Hi hi, bác Kem sao lại tuyệt vọng thế? Tớ thấy bác yuyu có lý đấy chứ

Tớ quan sát thì thấy đúng là tranh luận trên diễn đàn chỉ để "vui là chính". Ai cũng khăng khăng quan điểm của mình, cố gắng chứng minh là mình đúng, tìm cách thuyết phục người không cùng quan điểm là anh sai - tôi đúng... Thế là cứ mải mê tranh luận, hay nói đúng hơn là mải mê diễn thuyết cho "cái sự đúng" của mình. That's all. Mà kết cục cuối cùng là tôi nghĩ thế nào thì vẫn cứ nghĩ thế, anh nghĩ ra sao thì vẫn cứ như vậy, chả ai thuyết phục được ai

Cũng ko hẳn thế đâu. Kiểu gì thì kiểu quan điểm đúng của người khác cũng có ảnh hưởng đến mình, dù lúc đó mình có thể chưa thừa nhận chính thức ngay, nhưng nhiều khi vài năm sau nhiều khi nó biến thành của mình lúc nào không biết


Hmm. tôi muốn viết một bài dài về vấn đề này quá. Mỗi tội hơi bận.

Thôi, type nốt lần nữa ở topic này vậy.

"Tranh luận thế nào" khác với "tranh luận để làm gì, đạt được gì", em mưa nhá. Nói chung thì hầu như ai cũng có cái tôi vĩ đại cả, nên bên ngoài thì có vẻ "tôi vẫn ý tôi, anh cứ theo ý anh" sau một hồi tranh cãi loạn xà ngầu nhưng bên trong thì cũng đã ngấm ngầm có sự thừa nhận và biến chuyển rồi. Tất nhiên người nào siêu tôi, siêu bảo thủ thì ko nói làm gì.

Nói gì thì nói, cãi gì thì cãi, nhưng cũng phải có lý lẽ, rõ ràng, đúng bản chất và hợp logic, v.v. Đó chính là nội dung của bài trên. Có thể nó chẳng phải là phát hiện mới, chẳng phải là cái gì cao siêu nhưng rất tiếc là chúng ta, vâng người Việt ta vậy, rất hay bỏ qua, mà thực ra là lười biếng và dễ dãi với chính mình. Lại còn một bệnh rất buồn cười là cứ động nói cái gì mình hơi thiếu hụt, yếu kém là ... ờ thì thế dưng mà cũng ko phải lúc nào cũng đúng, ờ thì cũng có cái hay ho hơn ... ờ ờ lờ tờ mờ ... kết luận là tớ cóc cần biết, cóc để tâm làm rì cho mệt.

Thế nên các cuộc tranh luận của nhà ta thành một mớ bùng nhùng chả biết gọi là gì, kiến thức thì vốn đã lỗ chỗ kiểu như cái đơn giản nhất thì có học, cái cao siêu nhất thì có nghe qua còn cái vớ vỉn ở giữa ta ko thèm biết, lại cộng với lối tranh luận chày cối vào nữa. Đúng là chả biết gọi là gì ...

Thôi, type vậy thôi, đi ngủ đã. Từ mai chắc mình chỉ thấy chỗ nào "gặp nhau và cười" thì nhảy vô thôi, còn lại ... xin kiếu.

:uiui:

Bác Kem lo nghĩ chuyện vĩ đại quá nhưng bỏ qua mất nền tảng của dân VN ( em nói cả nền tảng kiến thức và khả năng tư duy ) rất kém. Ngay cả bọn Tây trong các trường Đh, viện nghiên cứu mà cãi nhau cũng buồn cười, cũng vô nguyên tắc, cũng ngụy biện chán chê chứ nói gì đến dân VN mình. Bác cứ đọc bọn nhà báo, nhà văn ( kể cả đọat Nobel ) viết lách, cãi nhau thì biết- chả có vị nào là lập luận cái gì cũng logic, trật tự tăm tắp cả.
Còn bọn làm khoa học- mà cụ thể nhất- cần nhiều logic nhất là bọn nghiên cứu logic học và tóan nền tảng ( set theory, formalismus ) lại chính là bọn gặp nhiều paradox và nhiều vấn đề cơ bản nhất. Các cuộc tranh luận hàng thế kỷ nay của hội này vui lắm- nhiều lúc là ông nói gà bà nói vịt cứ cãi nhau lọan cả lên từng câu một rồi mãi mới đưa ra được một ý kiến nào đó.
Vừa rồi ở Đức có chuyện thế này: trên truyền hình có cái show kiểu "Millionare". Đến lúc nhận phần thưởng họ đưa ra 3 phòng A,B,C trong đó có 1 cái ôtô ở trong một phòng. Người trúng thưởng chọn phòng A. Người dẫn chương trình nói: Tôi tiết lộ cho anh, ở phòng B không có cái ô-tô nào. Vậy anh có chọn lại phòng C thay vì A như anh đã chọn hay không?"...( người dẫn chương trình nói thật- tức là ở B không có cái oto nào, nghĩa là oto hoặc ở A hoặc ở C ).
Câu hỏi mà người ta đặt ra là liệu có nên chọn lại C thay cho A hay không? Tức là: Xác suất trúng thưởng cái ô-tô ở cửa A hay C là lớn hơn?

Bình thường mà nói thì đây là một bài tóan xác súất đơn giản có đầy dãy trong giáo trình xác suất thống kê năm thứ 1 đại học ở VN. Thế mà các bác giáo sư tóan xác suất trên tòan nứơc Đức đã cãi nhau hơn 1 tháng trời và cuối cùng lời giải tổng quát được chấp nhận là hợp lý nhất cho bài tóan này có độ dài một quyển vở viết trong đó chứng minh phải dùng rất nhiều lý thuyết phức tạp, vòng vèo!-( tức là dài tương đương với lời giải bài tóan Fetmat lớn mà A.Wiles đưa ra năm 1994 ). Người trúng thưởng đã chọn lại C hay không hay vẫn giữ nguyên A và đáp án tổng quát cho bài tóan này như thế nào mời các bác thử suy nghĩ xem..

Ui, anh Kem dỗi kìa

Thui, sorry vậy Hay là... hôm nọ... anh Kem không được "đổ rác" nên giận lẫy sang em Mưa?

Thôi chết, mình lại sa vào ngụy biện rùi

Cái này em thấy hơi AQ, có lẽ tại chưa thấu lắm.
Yeah, am cũng đã nghĩ là, mọi thứ chỉ là danh xưng mà thôi, bởi vì làm gì có cái nào không thực mà chúng ta lại biết được.. Do đó, tranh luận đúng là chỉ để cho..vui, chứ kéo dài hoài thì lại quay về đúng câu hỏi đầu tiên của Triết Học là Vật chất có trước hay...ặc ặc.
TRanh luận thì đúng là cho vui, nhưng xem (người khác) tranh luận thì cũng nhiều khi rút ra được những thứ hay ho.