Bài phỏng vấn này hay, tớ thích. Đọc trả lời phỏng vấn hay các bài Khánh Ly viết, có thể thấy cô là người rất thông minh.
Nguồn talawas
Khánh Ly
Tôi chỉ là cái bóng theo anh Sơn đến cuối đời
Bùi Văn Phú thực hiện
Khánh Ly, tháng 7.2004 (ảnh: Bùi Văn Phú)
Vào một buổi chiều cuối tháng Bảy năm 2004, tôi được chị Khánh Ly đón tiếp tại nhà riêng của chị - và của phu quân là anh Nguyễn Hoàng Ðoan - ở thành phố Cerritos, nằm khoảng giữa đường từ Los Angeles xuống Quận Cam, thủ đô của người Việt tị nạn ở Hoa Kỳ.
Ngôi nhà của chị Khánh Ly không mới và cũng không to. Nhưng gần một phần tư thế kỷ qua nơi đó đã là tụ điểm gặp gỡ của nhiều văn nghệ sĩ hải ngoại. Sân trước có cây hoa ngọc lan cao, nhiều loại hoa lá khác và một giếng nước với bờ gạch đỏ và tay quay, làm cảnh.
Bên trong, giữa phòng khách có treo một bức tranh sơn mài lớn. Hai bức nhỏ hơn của họa sĩ Ðằng Giao ở hai góc khác. Chiếc máy đánh chữ màu bạc, hiệu Brother, có lẽ cũng đã 20 tuổi, nằm trên sàn nhà mà chị Khánh Ly nói là dùng để viết bài, rồi bỏ dấu bằng tay. Con chó Lingling, 2 tuổi, thấy khách thì sủa tíu tít và cứ đòi hôn khách. Nơi phòng ăn có tranh của Ðinh Cường, có hình Trịnh Công Sơn ôm đàn ghi-ta hát trong một buổi ca diễn ở Hà Nội, có chân dung nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng, cùng nhiều tượng Ðức Mẹ lớn bé, trong đó có Ðức Mẹ La Vang.
Vườn sau nhà chị có những cây soài, cây khế, có cây ớt thật cao, với tay không đến được ngọn. Trong vườn cũng có một cây hoa ngọc lan to, cao; có núi đá với tượng Ðức Mẹ và hồ nước róc rách.
Buổi nói chuyện với chị dài một tiếng rưỡi đồng hồ. Chị Khánh Ly, châm thuốc lá liền tay với một hộp quẹt zip-pô, nhưng hút thì ít. Giọng chị vẫn Bắc kỳ '54, có lúc phảng phất buồn trong lời nói, qua ánh mắt. Có khi chị tự nhiên cất giọng với những lời ca, vẫn đặc thù là của Khánh Ly, nhưng ít "liêu trai" hay "nhừa nhựa" hơn là Khánh Ly của thế hệ trước.
*
Bùi Văn Phú (BVP): Cuối tháng Tám có chương trình nhạc "Rừng xưa đã khép" ở Nam California, chương trình này do chị tổ chức?
Khánh Ly (KL): Nhà tôi làm biếng lắm. Làm để lấy tiền thì anh ấy không làm. Anh ấy nói Chúa cho mình hằng ngày dùng đủ, thì giờ mình có đủ rồi. Giờ có tiền để làm gì? Tuổi đã tròm trèm 60. Nếu có chết cũng đâu mang theo được gì. Việc tổ chức này là do một số các em sinh viên Việt Nam ở đây làm để gây quỹ từ thiện.
Chủ đề này là do chị chọn?
Vâng. Cách đây hai năm tôi lấy chủ đề "Rơi lệ ru người" và bây giờ là "Rừng xưa đã khép." Hoàng Trọng Thụy hỏi sao chọn chủ đề buồn thế. Tôi nói đó mới là cuộc đời. Vì nếu cuộc đời lúc nào cũng vui cả, ai ai cũng cười thì như vậy đâu có gọi là cuộc đời.
"Xưa" là những điều đã qua rồi, thuộc về quá khứ, chị muốn những điều đó thực sự "khép" lại sao?
Anh hỏi, nhưng anh hiểu nhạc Trịnh Công Sơn còn nhiều hơn tôi nữa. Thì anh nghĩ sao cũng được.
Hay đây là một sô sau cùng, rồi chị không hát nhạc Trịnh Công Sơn nữa?
Không đâu anh. Thực sự tôi rất mê hát. Không mê hát thì tôi không có đủ can đảm để đi hát với anh Sơn mười năm mà không có đồng xu, cắc bạc nào, phải chịu đói, chịu khổ, chịu nghèo, không cần biết đến ngày mai, không cần biết tới ai cả, mà chỉ cảm thấy mình thực là hạnh phúc, cảm thấy mình sống khi mình hát những tình khúc của Trịnh Công Sơn. Tôi rất mê hát. Nói đến giải nghệ thì tôi không dám nghĩ đến, có một cái gì buồn bã lắm. Vả lại tôi nghĩ cuộc đời buồn nhiều hơn vui thì mình không nên làm nó buồn hơn nữa. Lúc nào còn hát được thì mình cứ hát.
Trong phần quảng cáo cho chương trình có những câu thơ, hay văn, không biết do ai viết nhưng chị đã dùng nó ít nhất hơn một lần: "Sông vẫn chảy đời sông, suối vẫn trôi đời suối, và đời người hãy thả trôi đi những niềm đau." Nhìn lại cuộc đời, có giây phút nào đã làm chị đau khổ nhất?
Anh Sơn viết câu đó. Ðối với Khánh Ly thì những điều anh Sơn nói, nói thì có vẻ quá đáng, nó là những khuôn vàng thước ngọc. Vì anh Sơn không hề nói những điều gì không phải về một người khác, về một người thứ ba. Anh Sơn không phê bình ai, không chê trách ai. Lúc nào anh Sơn cũng nói hãy làm những điều tử tế, rồi hát cũng phải tử tế, phải trân trọng những điều mình làm. Sống trong đời sống này điều quan trọng nhất là phải tử tế với nhau.
Nghĩ về đời mình, có giây phút nào là đau khổ nhất mà chị còn ghi khắc trong lòng?
Lúc nào tôi cũng buồn cả. Tính tôi dẫu là tính tình của một người đàn ông, thẳng thắn và sống bất cần đời. Sống thì sống, chết thì chết. Có tiền thì xài, không có thì nghỉ xài. Nhưng tôi là người rất dễ vỡ, rất mong manh. Tôi rất dễ khóc. Thành ra mỗi buổi tối, trước khi đi ngủ thì bao giờ tôi cũng là người sau cùng đi ngang hình của anh Sơn và ông [Trầm Tử] Thiêng, bao giờ tôi cũng hôn gió hai ông, để chào hai ông. (Giọng trở nên nhiều cảm xúc.) Nhưng tôi phải đi thật nhanh vì nếu không tôi sẽ khóc. Có nhiều đêm tôi nằm khóc một mình, không ai biết cả. Nhiều khi coi chương trình truyền hình mà ông xã tôi làm, chỉ cần nghe một câu thôi cũng làm tôi chảy nước mắt. Tôi cũng không hiểu sao con người của tôi có nhiều cái mâu thuẫn lắm.
Có thể chị là người quá nhạy cảm.
Nhưng mà nhạy cảm vừa vừa thôi thì còn dễ sống. Tôi nghĩ tôi là một người can đảm. Tôi may mắn và tôi lại can đảm nữa thì tôi mới đủ sức đương đầu với tất cả những điều xảy đến trong cuộc đời mình.
Còn niềm vui và hạnh phúc trong cuộc đời của chị?
Vui thì thực ra chính mình tạo ra niềm vui. Tôi thấy ngay cả ông xã tôi là người lúc nào cũng muốn làm cho tôi vui, làm những điều tốt đẹp cho tôi, từ băng nhạc, băng vi-đi-ô, lo lắng cho tôi đủ mọi thứ. Ðối với tôi gần như là những điều đó chưa đủ. Hay tại tôi đòi hỏi nhiều quá chăng? Hay tôi là một người sống không thực tế. Tôi sống ở ngoài cái thế giới của mình, thế giới mà mọi người đang sống. Tức là tôi đòi hỏi một cái gì hơn cả sự tuyệt đối nữa. Nó phải thơ mộng, phải đẹp như thời mình 15, 16 tuổi, rất romantic, như một bông hoa, mình ngắm nhìn nó từ khi còn là cái nụ, rồi sắp nở, khi nó bung ra thì lại không muốn nhìn thấy nó tàn. Thành ra niềm vui tôi có là do tôi tự tạo ra. Khi tôi đi hát ở xa về, ra khỏi máy bay bao giờ cũng thấy nhà tôi cầm một ly cà phê sẵn cho tôi, câu đầu tiên nhà tôi hỏi cũng là: "Có vui không em?" Bao giờ tôi cũng nói là vui, mặc dù có những điều tôi giấu. Vì tôi nghĩ là mình đã chịu đựng những cái không vui, hay những trục trặc nho nhỏ trong buổi hát, những va chạm, thì mình chịu đựng được, còn bắt chồng mình chịu đựng nữa làm cái gì. Trong khi ông ấy không thể chia sẻ được, không làm được cái gì cho mình thì thôi mình ráng chịu đi, và biến cái đó thành một niềm vui.
Chị sinh ra là người Công giáo hay chị tin vào Chúa sau này?
Thực ra tôi được rửa tội theo đạo năm 18 tuổi.
Tại sao lúc đó?
Lúc đó tôi lập gia đình lần đầu tiên. Thôi, chuyện tôi lấy chồng toàn là những phút bốc đồng, lầm lỡ. Toàn những chuyện mà cho đến bây giờ tôi vẫn nghĩ là lầm lỡ.
Năm nay chị có đi dự Ðại hội Thánh Mẫu (ở Missouri) không?
Ðại hội Thánh Mẫu năm nay dời lại một tuần nên ngày đó tôi lại đi [Calvary] để gây quỹ cho cha Dụng.
Chị có một niềm tin và lòng sùng kính Ðức Mẹ rất cao, có biến cố nào trong đời đã khiến chị có niềm tin như thế?
Nếu tôi có một niềm tin thì đó là đức tin của tôi đối với tôn giáo mà tôi theo đuổi. Không phải là từ sau khi được rửa tội. Hồi nhỏ tôi học trường dòng và lúc đó tôi muốn trở thành bà sơ. Tại vì tôi thấy hình ảnh của các sơ đẹp quá.
Chị học trường dòng ở Ðà Lạt?
Không. Ở Hà Nội. Tôi học nội trú trường Saint Mary. Năm 6, 7 tuổi tôi đã lên sân khấu lần đầu tiên. Tôi đóng vai một con thỏ trong vở tuồng Bạch Tuyết và bảy chú lùn. Năm 9 tuổi, trước khi di cư, người Pháp có tổ chức hội chợ, lúc đó tôi cũng chẳng hiểu tại sao tôi cũng leo lên sân khấu hát đại. Tôi hát bài "Thơ ngây" của nhạc sĩ Anh Việt. Mẹ tôi cũng đã từng được bầu làm hoa khôi hội chợ ở Hà Nội trong những năm 1941, 1942 khi tôi chưa ra đời.
Chị phải là đứa bé bạo dạn lắm.
Có lẽ tại tính tôi giống con trai. Tôi không có bạn gái. Tôi có nhiều bạn trai, thứ bạn mày tao, chứ không phải bồ.
Chị có nhớ gì về ngày chị rời bỏ miền Bắc vào Nam không?
Tôi không nhớ, cũng như năm 1975 vậy.
Sao vậy?
Vâng, tôi không nhớ vì mình ra đi trong tâm trạng hoang mang quá. Năm 1954 thì còn quá nhỏ. Lại được tin ông cụ mới mất. Rồi bỏ trường đi theo mẹ và được mẹ cho biết sẽ có bố dượng mới nên tôi bị dằn vặt, không nhớ thương, lưu luyến Hà Nội nhiều. Có điều tôi nhớ Hà Nội là cây muỗng, tức cây soài trong Nam, là cây độc nhất trong sân trường của tôi. Và ở ngã tư Hàng Bông và Hỏa Lò có tiệm bán bánh mì patê gan cháy. Ðó là những gì tôi nhớ về Hà Nội.
Chị có dịp về lại Hà Nội chưa?
Chưa anh. Tôi nghĩ Hà Nội giờ thay đổi nhiều lắm. Tôi muốn trở về nếu được nhìn thấy lại những điều như tôi đã nhìn thấy ngày tôi 9 tuổi thì có lẽ hạnh phúc hơn. Nhưng có lẽ điều đó chẳng bao giờ xảy ra.
Cuộc đời luôn thay đổi mà chị.
Ðúng vậy. Và ngay cả con người cũng thay đổi.
Chị cũng không nhớ gì nhiều về ngày chị rời Việt Nam vào tháng 4. 1975?
Anh có thể tưởng tượng được là tôi không nghĩ được gì trong lúc đó, bởi vì mình có quá nhiều lo âu. Bỏ đi một cách bất thần như vậy, sự thực tôi đâu nghĩ là tôi đi Mỹ. Chả ai nghĩ, cứ đâm đầu ra biển mà không biết mình đi đâu cả. Tôi có đeo một đứa con 2 tuổi trên người. Tức là nếu tôi chết thì con tôi chết, mà con tôi chết thì tôi chết theo. Hai đứa con lớn thì gửi bên nội. Tôi định ở lại. Sau cùng đến ngày 29 tháng 4 ông anh tôi đến kéo mấy chị em tôi đi. Tôi còn kẹt lại một bà chị, một cô em và bố mẹ. Tôi đi được với một ông anh, hai cậu em trai và một cô em gái. Ði bằng tàu kéo, tên Song Long thì phải. Tàu đó rộng lắm. Nếu mà tôi biết mình đi Mỹ thì tôi đã kêu tất cả bạn bè cùng đi. Lúc đó giới nghiêm. Khoảng 3 giờ chiều, hai đứa con, của chồng trước li dị đã lâu, đi rồi, tôi và bà chị còn mua dưa hấu ngồi ăn tỉnh bơ. Khi tôi ra khỏi nhà với đứa con trên vai là 5, 6 giờ chiều.
Ngày 30 tháng 4. 1975, chị có nghe Trịnh Công Sơn hát "Nối vòng tay lớn" trên đài không?
Nghe. (Giọng chị trùng xuống, mắt long lanh ướt.) Khi tôi nghe giọng anh Sơn, lúc đó thì thực sự mà nói nếu không có đứa con thì tôi đã nhảy xuống biển rồi. Tôi không hiểu nổi.
Chính chị đã hát bài đó trong một băng nhạc nổi tiếng. Mà lúc đó lại không có Khánh Ly bên cạnh Trịnh Công Sơn để cùng hát.
Ðúng anh. Có thể là tôi nghĩ tôi mất anh Sơn vĩnh viễn. Có thể là tôi nghĩ sao không có mình cùng anh Sơn cất tiếng hát. Có thể tôi nghĩ là tôi ra đi và không bao giờ còn gặp nhau nữa và bây giờ chỉ còn nghe lại tiếng hát đó thôi.
Cuộc sống của chị những năm đầu ở Mỹ ra sao?
Tôi đi làm janitor (người lau chùi dọn dẹp), đi chùi cầu tiêu, tôi làm đủ mọi thứ. Hai mươi mấy năm nay tôi vẫn hoàn toàn là người Việt Nam. Cũng lo cơm nước, lo cho chồng con đầy đủ. Chồng tôi vẫn tinh thần gia trưởng. Bắc kỳ di cư, công giáo, Hố Nai (cười).
Anh chị ở đây từ năm 1975?
Từ năm 1980 thì ở căn nhà này. Những năm trước cũng ở California. Tụi tôi sống bình an lắm. Cả hai đều không có gì giấu giếm nhau. Ông ấy đã bao nhiêu vợ, bao nhiêu bồ, tôi mấy đời chồng, bao nhiêu bồ, chúng tôi biết nhau hết. Chúng tôi là một đại gia đình, không có sự phân chia con tôi, con anh. Chúng tôi giờ là hai người bạn già sống thoải mái. Tôi chỉ nói với chồng tôi là khi nào anh cảm thấy anh không muốn ở với em nữa, hay là anh thích tự do thì anh cứ nói. Không có gì ràng buộc anh cả.