Đi tìm thơ hay -2
Bùi Công Thuấn



3. Phải chăng tác phẩm không có can hệ gì với tác giả ?



Sau khi bác quan điểm coi thơ hay là ở cái tâm cái tình , ông Nguyễn Đình San phủ định luôn mối quan hệ giưã tác phẩm và tác giả . Ông viết “ Tất cả những câu thơ , bài thơ mà ta thấy hay là nhờ ở cái gì ? Không lẽ ta có ngọn đèn thần mà rọi vào trang giấy để xem thử cái tâm cuả tác giả hiện lên ra sao chăng ? hay vẫn phải căn cứ vào chữ nghiã ? Vậy nếu không cẩn thận thì chúng ta sẽ xem xét một bài thơ lại căn cứ vào những cái ngoài bài thơ , nhất là căn cứ vào tác giả ..”



Phải chăng ông Nguyễn Đình San đã nhìn vấn đề theo quan điểm cuả Cấu Trúc Luận? Cấu Trúc Luận (structuralism) xác định tầm quan trọng và vai trò trung tâm của ngôn ngữ , văn bản , và tuyên xưng cái chết của tác giả; Văn chương cuối cùng chỉ còn là cấu trúc văn bản , đoạn tuyệt với con người ?!

Đúng là mỗi tác phẩm ( thơ cũng như truyện ) là một sinh thể tồn tại độc lập với tác giả . Tác phẩm có cấu trúc nội tại riêng , có sinh mệnh riêng , có thần thái cốt cách riêng , và khi đã ra đời , tác phẩm không còn là cuả tác giả , nhiều khi tác phẩm nói tiếng nói không trùng khớp với tiếng nói cuả tác giả .

Nhưng “ văn là người “ . Từ Plato cho đến các nhà phê bình mới Hoa Kỳ, trực tiếp hoặc gián tiếp, nhiều hoặc ít, người ta tin rằng một tác phẩm văn học , công trình sáng tạo , là con đẻ của của tác giả, diễn tả bản ngã của chính tác giả ( Theo Nguyễn Minh Quân, "Từ lý thuyết đến phê bình” ) . Nội dung cuả tác phẩm chính là những “ cuộc bể dâu “ mà tác giả đã trải nghiệm. Chủ đề , tư tưởng cuả tác phẩm chính là những vấn đề tác giả nghiền ngẫm , nung nấu. Thông điệp về chân lý trong tác phẩm mà tác giả muốn gửi tới người đọc , chính là sự giác ngộ cuả tác giả. Toàn bộ thế giới tâm hồn cuả tác giả được huy động để làm nên tác phẩm . Vốn ngôn ngữ dùng để viết là ngôn ngữ cuả riêng tác giả , dù rằng ngôn ngữ ấy là cuả cái cộng đồng . Và caí giọng điệu , cái tạng riêng cuả tác giả tạo nên cái giọng riêng cuả tác phẩm. Giọng Hồ Xuân Hương khác giọng Nguyễn Công Trứ . Giọng Trần Tế Xương khác giọng Nguyễn Khuyến ,giọng Phạm Tiến Duật khác giọng Tố Hữu , giọng Xuân Quỳnh khác giọng Xuân Diệu…Không có giọng riêng , sẽ không có văn chương. Không thể phủ định cá tính sáng tạo cuả nhà thơ nhà văn trong tác phẩm .

K. Marx chỉ ra bản chất xã hội cuả con người , “ Trong tính hiện thực cuả nó , bản chất con người là tổng hoà những quan hệ xã hội “ ( K.Marx- Luận cương về Feuerbach , đoạn 6 ) . Con người sống là sống trong xã hội . Nó chịu sự quy định phức tạp cuả ý thức và các mối quan hệ xã hội ( Kinh tế , chính trị , luật pháp , đạo đức , phong tục , tập quán … ) . Chủ nghiã Tân Duy Sử và Duy Vật Văn Hoá (New Historicism and Cultural Materialism ) , chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa Mác, quan niệm văn học cần phải được đặt trong bối cảnh xã hội và văn hoá rộng lớn hơn: mỗi tác giả đều sống trong một thời đại nhất định, chịu ảnh hưởng và nội tâm hoá một số ý thức nhất định; những ý thức hệ ấy trở thành một phần trong tác phẩm của họ, bởi vậy tác phẩm của họ bao giờ cũng có tính lịch sử và bao giờ cũng ít nhiều tham gia vào sự tương tác giữa các quan hệ quyền lực trong xã hội. ( dẫn theo Nguyễn Hưng Quốc )

Hãy đọc Nhật Ký Trong Tù cuả Hồ Chí Minh . Lời thơ Nhật Ký Trong Tù hết sức giản dị , nội dung nhiều bài thơ chỉ ghi lại những sự việc hàng ngày người tù nhìn thấy , nghe thấy hoặc đã trải qua , như bị bắt , bị cùm , bị xiềng , ốm đau , ghẻ lở , đói khát , bị hạn chế , chẳng có gì là “ thơ “ …Nhưng cái hay cuả Nhật Ký Trong Tù đâu phải ở chỗ “ dùng từ ngữ , chữ nghiã đúng chỗ , hợp văn cảnh “ . Chính vẻ đẹp cuả tâm hồn và nhân cách Hồ Chí Minh làm nên giá trị thẩm mỹ những bài thơ trong Nhật Ký Trong Tù. Hơn nưã cái hay cuả thơ Hồ Chí Minh còn thể hiện ở một hồn thơ trí tuệ , một tầm tư tưởng minh triết . Ở Hồ Chí Minh , những giá trị văn hoá , tư tưởng , tình cảm và thời đại , phương Đông và phương Tây được kết tinh , trở thành chất liệu , trở thành giá trị tác phẩm cuả Người. Không có con người xã hội Hồ Chí Minh sẽ không có thơ Hồ Chí Minh . dù rằng Hồ Chí Minh , nhân vật trữ tình trong Nhật Ký Trong Tù không đồng nhất với con người xã hội.



Hơn bất cứ thể loại nào khác , thơ là tiếng nói trực tiếp cuả “ cái tôi “ tác giả , vì thế đọc thơ là tiếp cận trực tiếp với tác giả trước khi nhận ra những giá trị khác cuả tác phẩm .



Sau này anh đọc thơ tôi nên nhớ

Có phải tôi viết đâu? Một nửa

Cái cần viết vào thơ,

tôi đã giết đi rồi!
Giết một tiếng đau, giết một tiếng cười,
Giết một kỷ niệm, giết một ước mơ,
Tôi giết cái cánh sắp bay…trước khi tôi viết
Tôi giết bão táp ngoài khơi cho được yên ổn trên bờ
Và giết luôn mặt trời trên biển,
Giết mưa và giết cả cỏ mọc trong mưa luôn thể
Cho nên câu thơ tôi gày còm như thế
Tôi viết bằng xương thôi, không có thịt của mình.
Và thơ này rơi đến tay anh
Anh bảo đấy là tôi?
Không phải!
Nhưng cũng chính là tôi – người có lỗi!
Ðã giết đi bao nhiêu cái
Có khi không có tội như mình!

( Trừ Đi – Chế Lan Viên )



Đọc những dòng thế như thế , người đọc sẽ nghĩ gì về thông điệp mà Chế Lan Viên gửi đàng sau chữ nghiã ?



4.Đi tìm thơ hay .



Thưởng thức nghệ thuật là sự cảm thụ riêng cuả cá nhân . Có người thích thơ , có người cả đời không biết đến bài thơ nào . Một bài thơ có thể là hay với người này và không hay với người kia ; Vì thế không thể có bài thơ hay với mọi người . Chẳng hạn việc tuyển 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX , ban tuyển chọn cho đó là hay nhưng có người bảo rằng trong 100 bài thơ ấy có tới 50% hay 70% là bài dở .



Cũng có một thực tế khác : đã có những bài thơ được nhiều người cho là hay và được truyền tụng qua nhiều thời , qua nhiều biên giới quốc gia . Thơ Đường không chỉ là thơ đời Đường ( 618-906 ) ở Trung Quốc , mà trở thành một nền thơ nhân loại. Thơ R.Tagore ( Lời Dâng - Gitanjali ) được yêu mến trên toàn thế giới . Lịch sử văn chương Việt Nam cũng để lại nhiều tác phẩm giá tri .Vậy đâu là bản chất cuả vấn đề ?

Thơ hay , dở trước hết tuỳ thuộc vào đối tượng người đọc và thời đại đọc thơ .

Người đọc là một thành tố quan trọng cuả sáng tạo nghệ thuât. Thuyết Người Đọc (reader theory ) xem người đọc là nguồn nghiã chính . Tác phẩm văn chương là một cấu trúc khác với thực tại , nó có vô số những điểm bất định: mỗi điểm bất định như thế là những khoảng trống mà người đọc cần phải lấp đầy và cụ thể hoá để tác phẩm văn học từ một cấu trúc xương xẩu biến thành một đối tượng thẩm mỹ thực sự. Công việc lấp đầy các khoảng trống và cụ thể hoá những điểm bất định này đòi hỏi ở người đọc khả năng tưởng tượng cũng như phán đoán và chịu sự tác động của rất nhiều yếu tố khác nhau như học vấn, trình độ tư duy , trình độ trải nghiệm , phương pháp đọc , năng lực giải mã ngôn ngữ,.. . Trong tác phẩm ,tác giả đặt ra ý nghĩa còn người đọc tạo dựng liên nghĩa; ý nghĩa chỉ có một và cố định trong khi liên nghĩa có thể thật nhiều và biến đổi theo thời gian , mọi sự diễn dịch đều là cuộc đối thoại vô tận . Người đọc còn mang theo một hệ thống liên chủ thể hoặc một hệ thống quy chiếu dùng để đánh giá khi tiếp cận tác phẩm . Người đọc còn là một thành viên cuả một ‘cộng đồng diễn dịch’, bao gồm những hệ thống niềm tin, quy phạm và quy ước chung về văn học để dựa theo đó các cá nhân đọc, diễn dịch và đánh giá các tác phẩm văn học. v.v... Chính vì vậy, cái đọc biến dạng từ người này qua người khác, thậm chí, ở từng người, biến dạng từ lần đọc này qua lần đọc khác ( dẫn theo Nguyễn Hưng Quốc – Các lý` thuyết phê bình )



Thời kháng chiến chống Pháp , người đọc là quần chúng công , nông , binh vưà thoát nạn mù chữ , lại đọc thơ trong hoàn cảnh chiến đấu gian khổ , thì những bài thơ giàu tính quần chúng sẽ được quần chúng đánh giá hay .

“ Giọt giọt mồ hôi rơi

Trên má anh vàng nghệ

Anh vệ quốc quân ơi

Sao mà yêu anh thế ..”

( Cá Nước – Tố Hữu )

Cũng vì thế mà Đất Nước - Nguyễn Đình Thi ; Màu Tím Hoa Sim –Hữu Loan ; Tây Tiến-Quang Dũng .. bị phê phán



Vô tri bất mộ . Không hiểu biết thì không yêu mến , người trẻ hôm nay không cảm thụ được cái hay cuả Đoạn Trường Tân Thanh nếu không đuợc giảng giải tường tận về từ ngữ , điển tích , thi pháp , hoàn cảnh xã hội , tài năng sáng tạo cuả Nguyễn Du. Em Nguyễn Phi Thanh , học sinh giỏi văn lớp 11A18 Trường THPT Việt Đức, Hà Nội , tại kỳ thi học sinh giỏi các lớp không chuyên của Hà Nội, tổ chức giữa tháng 3/2005 đã viết như sau : “ Đề bài thi học sinh giỏi năm nay là “Giới thiệu vẻ đẹp của tác phẩm Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” nhưng thực sự em không hề thích tác phẩm này, như vậy em có thể viết hay được không? Em có thể chắc chắn rằng trong số 10 học sinh như em thì có 9 người cũng không thích tác phẩm này. Đơn giản bởi vì bọn em không sống trong thời chiến tranh, bọn em không thể rung động trước một bài tế khi mà thực sự bọn em đang sống trong thời bình. Bọn em không quay lưng với lịch sử nhưng có nhiều cách để bọn em hiểu về lịch sử dân tộc...Em không thích tác phẩm này vì nó quá cứng nhắc, khó hiểu. Em đọc xong mà không hề có một chút xúc động hay xót thương, như vậy là lỗi tại em hay tại nhà văn không truyền tải được đến người đọc?...Lỗi không phải ở em , mà lỗi ở thầy cô không giúp các em hiểu những giá trị cuả tác phẩm. Tự các em không thể hiểu được đúng đắn tác phẩm , trình độ tư tưởng , tư duy nghệ thuật , kiểu ngôn ngữ và thời đại cuả Văn tế Nghiã Sĩ Cần Giuộc đã khác với thời đại em đang sống . Bằng cảm giác , em chỉ viết được là “ không thích , không thể rung động ..”mà thôi.



Chương trình Văn hiện nay , học sinh lớp bảy được học thơ Lý Bạch , Đỗ Phủ , học Cảnh Khuya , Rằm Tháng Giêng cuả Hồ Chí Minh , tôi nghĩ rằng điều ấy là quá sức đối với học sinh và với cả thầy cô giảng dạy . Thơ Đường là kiểu thơ tư tưởng. Tư duy thơ Đường là tư duy thiên về trí tuệ .Tứ thơ Đường là loại tứ thơ “ ý tại ngôn ngoại “ . Thơ Chữ Hán cuả Hồ Chí Minh cũng được viết với tư duy nghệ thuật như thế, hơn nưa, những bài thơ ấy được kết tinh từ tâm hồn một con người uyên bác văn chương , văn hoá Đông , Tây , lại trải nghiệm mọi cảnh đời khắp năm châu bốn bể , học sinh lớp 7 làm gì có được trình độ như thế về trải nghiệm , về tâm hồn , về năng lực đọc , để hiểu và cảm thơ. Nếu các em có chê thơ không hay , ấy là tại trình độ cuả các em , không phải tại thơ dở . Đối với người bình dân thì ca dao là hay . Thơ lãng Mạn ( 1930-1945 ) chỉ hạp với khẩu vị thanh niên thành thị Tiểu Tư sản

Thành thị đương thời .Vì thế có hiểu thơ mới cảm được cái hay cái đẹp cuả thơ .



Nhưng để hiểu thơ thật không dễ .Hoàng Cầm tâm sự : khi làm thơ ông phải đào xới mạch cảm xúc để cho “ ngôn thi, tâm thi và thần thi đều có thể xuất hiện trên trang viết Và cùng lúc đó thì có ba cái "thức" đều phải vận động, phải làm việc cho thơ. Đó là ý thức, tiềm thức và vô thức, cũng đủ cả một cặp: trí thức và tâm thức nữa . nhất là với toàn tập Về Kinh Bắc, tôi đã huy động tất cả nội lực của mình: cả thể lực, trí lực, tâm lực và đương nhiên, ở tôi, thần lực thường tự động làm bật ra rất nhiều lời thơ lắm khi tưởng như vô nghĩa, mà ngay bản thân tôi cũng không hiểu những từ ngữ chính mình viết ra mang ý nghĩa gì cụ thể. Ai hỏi tôi lá Diêu bông, cỏ Bồng thi là lá gì, cỏ gì, ở đâu? Tôi chịu không giải thích được. Ngay cả nhiều sinh viên khoa Văn ở Hà Nội cũng đã hỏi tôi: "Miếu Hai Cô" là ở đâu? Hai Cô nào? Tại sao lại thờ? Hoặc cầu bà Sấm là trên con sông nào, bến cô Mưa là ở khúc nào của con sông nào, tôi cũng chịu không có lời giải đáp. Hoàng Cầm bày tỏ một tâm nguyện : “Tôi hy vọng, rất chân thành, được gặp những tâm hồn bầu bạn, có độ lượng để bao dung, có tấm lòng nhân ái để thông cảm, có tri thức đủ để hiểu thấu đáo tác phẩm và tác giả, hiểu cả điểm mạnh và điểm yếu của một người suốt đời lấy Thơ làm cứu cánh, làm mục đích, làm lẽ sống..”

Thơ hay cuả thời này có thể là thơ không có người đọc ở thời sau đó. Ngày nay đọc lại thơ Lãng Mạn 1930-1945 , người đọc còn tìm được bao nhiêu bài là thơ hay ? Kiểu thơ Tượng Trưng , lối thơ bảy chữ , tám chữ , . kiểu ngôn ngữ cuả “ chàng và nàng “ , kiểu tâm trạng , kiểu “ cái tôi “ trong thơ đã trở thành “ cổ điển “ so với thời đại hôm nay . Cũng vậy , người đọc hôm nay dường như dị ứng với lối thơ tụng ca mà nhân vật trữ tình xưng “ ta “ tự dại diện cho tất cả , sử dụng kiểu ngôn ngữ hướng về quần chúng : Mẹ ơi ! em ơi ! , cò ơi! Nghé ơi ! Mây ơi !. ..Kiểu thi pháp ấy Tố Hữu , Chê Lan Viên , Phạm Tiến Duật đã có những bài thơ đạt đỉnh cao mà những người đi sau chỉ lặp lại lối mòn.



Thời hôm nay cần một kiểu tư duy nghệ thuật khác , một kiểu ngôn ngữ khác , một cách thể hiện khác, đòi hỏi một đối tượng người đọc khác và cách đọc khác.

Mùi quế hương lưu vong
tấm lưng trần liệm nắng
ngọn râu khoai lườm nguýt mặt đất
những bầu vú ra khơi vắt sữa mặt trời!

Se tháng năm vất vưởng đáy rốn
nhúm nhau dạt chân trời
không tổ chức
lụt bão
luật lệ
tử cung
sự giao lưu hoang hoải ngực Mạ
một ngày mai tinh khôi vân tay
một ngày thơ cô đơn rực rỡ mai San Francisco
hao gầy
bóng Mỹ
nợ nần
lửa khói
hoe đáy mắt phù du Thiên Cầm
phủ dụ kiếp biển
mùi nước mắm vàng lên chân lời Hồng Lĩnh

( Văn Cầm Hải – Hoe Chân Lời )

Với bài thơ trên thì cách đọc cảm tính hay cách đọc truyền thống có thể sẽ dẫn đến sự bất lực trong việc tiếp cận tác phẩm .

Theo tôi , đã có những dấu hiệu cuả cách viết Hậu Hiện Đại (Postmodernism ) trong bài thơ . Đó là sự phá vỡ trật tự không gian; sự rỉ mòn của cảm thức về thời gian; việc trải chữ lên bề mặt của văn bản như những ký hiệu vật chất manh mún; sự liên kết lỏng lẻo giữa các ý tưởng; tính cách đa nghi hoang tưởng (paranoia)… và những cặp vòng tương tác (vicious circles), ( 1) Nói cụ thể , cấu trúc truyền thống cuả một bài thơ đã bị phá vỡ . Không có sự liên kết các yếu tố để tạo ra một cốt truyện, không có bối cảnh không gian. Ý thức thời gian rạn vỡ , không có nhân vật trữ tình ( yếu tố cốt lõi cuả thơ truyền thống ) , có sự lắp ghép các mảnh , đem vào những yếu tố ngẫu nhiên , tạo ra sự xáo trộn cuả ngôn từ , phương thức trữ tình là phương thức đặc trưng cuả thơ được thay thế bằng phương thức phơi bày trên giấy những hoang tưởng , từ đó người đọc không thể nhận ra nội dung , chủ đề như trong một bài thơ truyền thống , đáp ứng yêu cầu phủ định những đại tự sự mà thay vào đó là những tiểu tự sự. Người đọc không còn nhận ra bất cứ đại tự sự nào trong thơ 45-75 như kiểu nhân vật trữ tình sử thi, sự thể hiện chủ nghiã anh hùng cách mạng , hình ảnh nhân dân vĩ đại , tình cảm yêu nước , lòng tự hào dân tộc … mà thay vào đó là sự vỡ vụn cuả hiện thực : không tổ chức / lụt bão / luật lệ / tử cung / hao gầy / bóng Mỹ / nợ nần / lửa khói / hoe đáy mắt phù du / mùi quế / lưng trần / râu khoai / bầu vú / đáy rốn / nhúm nhau / ngực Mạ / vân tay ..
Quả nhiên , bài Hoe Chân Lời đã có những dấu hiệu mới mẻ cuả thi pháp . Nhưng bài thơ có hay không, câu trả lời thuộc về sự cảm nhận cuả mỗi người .



Vậy cái hay cuả thơ tìm ở đâu ?

Tác phẩm nào cũng có những lớp cấu trúc . Những lớp này phải tuân theo những quy luật cuả ngôn ngữ và tư duy . Nếu xem cấu trúc cuả một tác phẩm văn chương là những lớp vòng tròn đồng tâm thì lớp ngoài cùng , lớp thứ nhất là ngôn ngữ và hình thức cấu trúc , bút pháp , cách thể hiện ( các yếu tố hình thức ). Lớp thứ hai bên dưới ngôn từ là nội dung , được kể hay được trình bày hay phơi bày , bộc lộ . Lớp thứ ba bên dưới nội dung là chủ đề và lớp thứ tư , lớp cốt lõi là tư tưởng , ẩn dưới nội dung và chủ đề .



Nếu tác phẩm chỉ mới lạ ở lớp thứ nhất ( hình thức ngôn ngữ ) , thì có chăng chỉ tạo được sự

“ hiếu kỳ “ đối với người đọc ( như sự hiếu kỳ dành cho Buồn Xưa cuả Nguyễn Xuân Sanh và bài Hoe Chân Lời cuả Văn Cầm hải ) .Cái hay cuả lớp thứ hai ( nội dung , tâm trạng ) đã đem đến cho tác phẩm ít nhiều giá trị .Chẳng hạn nội dung các bài thơ : Hai Sắc Hoa Tygôn; Lỡ Bước Sang Ngang ; Chuà Hương , Núi Đôi , Quê Hương ( cuả Giang Nam ) .Cái hay cuả lớp cốt lõi là tư tưởng , mới làm nên giá trị vĩnh cửu cuả thơ. Sự tồn tại bền vững cuả những bài thơ những nền thơ lớn luôn là thơ tư tưởng ( Thơ Đường , thơ Thiền , R. Tagore(Lời Dâng - Gitanjali ) , Walt Whitman ( tập Lá Cỏ - Leaves of Grass ) .Đoạn Trường Tân Thanh …



Tác phẩm văn chương là tác phẩm ngôn ngữ. Chức năng quan trọng cuả ngôn ngữ là giao tiếp , tư duy và thẩm mỹ. Nếu tác phẩm văn chương không đáp ứng được yêu cầu cuả những chức năng cơ bản này , văn chương sẽ không tồn tại . Cũng không nên lầm lẫn giưã cái hay cuả tác phẩm với giá trị cuả tác phẩm .Cái hay mới chỉ là một phần nằm trong giá trị thẩm mỹ. Tác phẩm văn chương còn có những giá trị khác . Những giá trị đích thực và vĩnh cửu là những giá trị gắn với nhân dân , dân tộc , thời đại , góp phần làm thăng tiến đời sống , tâm hồn con người .



Trong đời sống kinh tế thị trường , mọi thứ đều trở thành hàng hoá . Thị trường có nhiều chủng loại hàng hoá phục vụ cho yêu cầu nhiều đối tượng khách hàng .Tất cả đều vận hành theo vòng quay cuả chủ nghiã thực dụng , phải đổi mẫu mã liên tục . Giá trị một món hàng là do quảng cáo , do chiến lược tiếp thị quyết định . Nhà sản xuất tạo ra thị hiếu , tạo ra nhu cầu cho người tiêu dùng . Văn chương nghệ thuật không tránh khỏi quy luật ấy . Chẳng hạn trong lãnh vực âm nhạc , vẫn có người thưởng thức Giao hưởng , có người chỉ nghe nhạc trữ tình tiền chiến, giòng nhạc trữ tình cách mạng vẫn là tiềng nói tâm hồn cuả thời đại , nhưng vẫn có nhiều người ghiền nhạc “ sến “ , các bạn trẻ bị cuốn vào Hi-Hop , hát Rap như cãi nhau , trên sân khấu chỉ có ồn ào , nhảy nhót loi choi , người ta đem sinh hoạt đường phố cuả người bình dân lên sân khấu. Đủ mọi thứ nhố nhăng . Một ca khúc thời trang trước kia đứng được chừng một năm , giờ không sống được hai tháng . Nhìn vào thị trường văn chương , nhiều tác giả tác phẩm được tiếp thị nổi đình nổi đám , và nhiều người đọc đã bị lưà . Cũng đủ thứ thơ rác , thơ dơ , văn chương Sex - thứ sex bẩn đuợc tác giả tiếp thị là nghệ thuật . Cũng bôi mặt vẽ trò , phô diễn mông đùi đình đám . Thôi thì cứ muá cho vui , cứ màu sắc cho rực rỡ, cứ sex cho tươi mát , cứ nhảy nhót cho sinh động , cứ la hét to cho sôm tụ , để được cả danh và cả tiền…Thị trường mà !



Nhưng trong cái xô bồ ấy , chỉ những giá trị thực mới tồn tại .Rác rưởi rồi sẽ trôi lềnh bềnh vào quên lãng. Những bôi mặt vẽ trò mua vui được chốc lát rồi cũng lộ ra hình hài tầm thường .



Người yêu thơ , đi tìm thơ hay , sẽ tìm thấy gì trong cái chợ trời ồn ào xô bồ ấy ?



Thiên tài thơ ca rồi sẽ xuất hiện , như đã từng xuất hiện những Xuân Diệu , Nguyễn Bính , Hàn Mặc Tử , Chế Lan Viên , Hoàng cầm , Quang Dũng , Phạm Thiên Thư …Nhưng trước hết người đọc thơ phải là ngườ có tấm lòng tri kỷ như mong mỏi cuả Hoàng Cầm thì mới mong tìm thấy thơ hay : “ Tôi hy vọng, rất chân thành, được gặp những tâm hồn bầu bạn, có độ lượng để bao dung, có tấm lòng nhân ái để thông cảm, có tri thức đủ để hiểu thấu đáo tác phẩm và tác giả, hiểu cả điểm mạnh và điểm yếu của một người suốt đời lấy Thơ làm cứu cánh, làm mục đích, làm lẽ sống.




Tháng 6 / 2007

Nguồn: Văn nghệ sông Cửu Long

Em chưa đọc hết nhưng có mấy điều muốn nói về đoạn trên.

Văn học là cái cảm. Có người thích và có người không thích. Không thể bảo hay là hay được. Nó không phải là giáo lý để 'giảng'. Hàng trăm, hàng ngàn bài thơ, hàng bao nhiêu tác phẩm văn học, chẳng ai giảng 'cái hay cái đẹp' mà người đọc vẫn yêu. Có những tác phẩm thì giảng rồi người ta vẫn không thấy cái hay cái đẹp ở đâu cả.

Tác phẩm nào cũng có đích độc giả nhất định. Em nghĩ giảng văn và học văn ở trường chỉ nên đặt yêu cầu ở mức giới thiệu. Đưa thế giới văn học muôn vẻ đến với học sinh và ngược lại. Học sinh với cái 'cảm' riêng của mình sẽ có đánh giá chủ quan về tác phẩm (một điều bình thường và tất nhiên đối với mọi người đọc). Yêu cầu nên dừng ở 'hiểu' chứ đừng bắt chúng nó 'yêu'.

Bác Tướng cướp ơi, bác có đọc cái cuốn gì đại loại " tuyển tập 100 bài thơ tình hay nhất VN của thế kỷ 20 " không ? Mịa , sao có những thằng biên tập ngu xuẩn và " bưng bô " thế mà sách vẫn xuất bản được hả bác ?

(Em chỉ chọn những bài theo em là thơ hay, không bình luận)

Bài thơ rất hay khác của Ý Nhi về Nguyễn Du - một trong hai thi sĩ mà chị say mê. Tôi không rõ, chị viết cho ông, hay cho chị, hay cho những ai khác, như chị?

Nguyễn Du, 1813

1.
Không giã biệt
Không gặp gỡ
Ta bước trên lối cũ như khách lạ

Khí lạnh ban đêm dồn hết vào một người
Chiếc khăn thâm nhỏ hẹp xổ tung tóc bạc bơ phờ trước gió
Suốt đời chỉ một mối u hoài

Tháng năm trôi qua như giấc mộng
Mà nào như giấc mộng chàng Lư
Ta lênh đênh gốc bể, chân trời
Ta là người bệnh không có thuốc
Kẻ đói không có con
Ta dùng sách làm gối tựa khi đau yếu
Uống rượu cho bớt vẻ xanh xao
Một mình khêu ngọn đèn trong đêm đã bắt đầu dài

2.
Không ai trói buộc
Không ai gông cùm
Không ai đánh đập
Không ai chửi mắng
Sao ta sống như trong lồng cũi

Sao ta không thể rượu say như người ta vẫn uống
Không đi săn như người ta vẫn đi săn

Không thể yên lòng ngồi nghe các ca nữ đàn hát trước đèn nến
Không thể vui ngắm cúc đầu thu
Không thể hái bông sen bên hồ mà lòng không vướng bận
Ta sinh ra có tướng công hầu
Mà lận đận mãi chốn bụi trần không sao gỡ được
Ta chờ đợi điều chi
Mong mỏi điều chi

3.
Nào còn đâu những lâu đài đồ sộ nghìn xưa
Những thành quách tưởng muôn đời bền vững
Ta bước giữa những con đường mới
Những đền đài mới
Lòng kinh sợ
Như đứa trẻ đi trong mưa lạc lối
Những bạn bè cũ đã cáo quan
Nhiều người ăn măng trúc măng mai ngồi câu bên sông vắng
Làm thơ thưởng hoa
Làm thơ vịnh nguyệt
Coi cuộc đời như phù vân

Các bạn gái ngày xưa nay tay dắt tay bồng
Vẻ đẹp chóng tàn phai
Không ai còn mặc áo màu thanh thiên
Không ai còn cài hoa trên tóc
Không ai còn hát bài hát cũ

Đường dài, trời đã về chiều, tìm đâu ra bạn mới
Ta chờ đợi điều chi
Mong mỏi điều chi

4.
Chợt nhớ người hát khúc li tao bên sông
Bờ cỏ đầy hoa lan, hoa chi
Nhưng nghìn thủa ai thương người tỉnh một mình

Bao nhiêu năm sau ta còn gặp bọn Thượng Quan Ngận Thượng
Nước mỗi dòng thăm thẳm sóng Mịch La
Bao nhiêu năm sau tưởng còn thấy ngọn cờ
Buổi Hàn Tín cầm binh lên phương Bắc
Nhưng mấy ai lúc hiển vinh còn nhớ ơn kẻ cứu giúp mình
Nỗi oan gớm ghê dễ chi tan được
Mấy ai hát như nàng Ngu Cơ lúc kề bên cái chết
Ai gảy đàn lúc lâm hình như Thúc Dạ
Ai biết vui như Vinh Khải Kỳ đi mót lúa
Ai uống rượu tựa Lưu Linh

Hàng nghìn năm còn lại mấy tên tuổi
Trên mặt đất đầy việc dữ
Ta chờ đợi điều chi
Mong mỏi điều chi

5.
Cả kinh thành đêm nay chỉ một mình ta
Không bạn hữu, không trăng, không rượu đắng
Ta còn chờ đợi chi
Còn mong mỏi điều chi
Mắt mở trừng trừng luôn tưởng bao chuyện trước

Ta như người gảy đàn sau tháng ngày tan hợp

Mặt đã võ vàng
Áo quần rách nát
Không lìa khúc đàn xưa.
(12–1983)

Năm Buổi Sáng Không Có Trong Sự Thật - Văn Cao


"Những mái nhà ủ những cánh chim đêm
Ủ những giấc mơ dưới trời sao lồng lộng"


MỘT

Ngủ dậy một sáng
Cả phố biến đâu mất
Không một bóng người đi
Im lặng hồ nước sâu thăm thẳm
Mặt đất đỏ màu gạch nung
Như miệng quả núi lửa
Anh đi tìm em
Tìm dấu vết những con đường
Chúng ta thường đi lại
Giữa mênh mông tôi gọi em mãi mãi
Thế kỷ chúng ta đứng lại nơi đây
Em ở đâu ?
Thế kỷ chúng ta còn đang tiếp tục
Trên trái đất này
Hàng ngày đứng lại nơi đây
Tôi gọi em mãi mãi


HAI

Buổi sáng nay không nghe tiếng chim hót
Một buổi sáng không thật
Tôi bước đi không thấy tiếng chân đi
Cả thành phố cùng tôi im lặng
Tất cả những con người
Chỉ thấy mắt đen lay láy
Cả tiếng xe không thành tiếng
Tại sao ? Tại sao ?
Không ai nhìn miệng tôi gào thét không ra tiếng
Trong kinh hoàng tôi chạy trên đất
Một mình
Giữa thành phố mọi người im lặng
Tại sao ? Tại sao ? Không tiếng nói
Không tiếng động, không sự sống
Tại sao thành phố sa mạc
Không nghe gió thổi
Những hình người như bị đẩy
Qua nhanh
Hình như nơi đây
Bị đày trong im lặng


BA

Buổi sáng nay không phải mình thức dậy
Một người nào trong tôi đang thở
Trước mặt tôi
Buồn nửa đêm nửa ngày len lỏi
Nửa phố mặt trăng nửa phố mặt trời
Từ khi ấy chúng tôi, hai người suy nghĩ
Hai kẻ thù nhau
Hai thái cực tâm hồn
Hai người ấy trong một người chịu đựng
Mưu hại lẫn nhau
Không biết ngày đêm không biết giả thật
Từ phút ấy, tôi không còn thật nữa


BỐN

Buổi sáng nay cả phố phường như mở hội
Mọi con người đeo mặt nạ đi chơi
Những bước chân nhảy múa
Vui lên cành non
Lá bàng trên phố xanh màu ngọc
Xuân tháng hai
Cửa hàng rượu bên đường
Tơ lụa pha len, hoa giấy ni-lông
Những mặt nạ gặp nhau chào hỏi
Những em bé búp-bê mùa xuân
Hồng hào da thịt
Ngồi đập nút chai làm tiền bạc chơi xuân
Mở tròn mắt nhìn kinh ngạc
Họ vui làm sao
Ô kìa
Nước mắt mồ hôi
Sao chảy ra trên từng mặt nạ
Từng con người
Vội vàng lau mồ hôi và nước mắt
Trên những mặt nạ giấy bồi


NĂM

Những cánh cửa đều khóa chặt
Trong gian phòng trong suốt thủy tinh
Em ở đây với anh
Cho bớt lạnh sáng mùa xuân náo níu
Thịt da em cho anh sưởi
Hơi ấm mình con chim khuyên
Trong lòng bàn tay
Run rẩy
Giữa hai cành non
Nghe nhựa mùa xuân
Những nụ hồng mới nở
Và mật vừa thơm và ong đã tới
Chúng ta đi vào bí mật mùa xuân
Ngày đầu tiên của em trên biển

---
Có những buổi sáng như thế, chợp mắt khi đã qua ngày và thức dậy khi ngày đã quá nửa. Không biết đang mong đợi điều gì, nhớ nhung điều gì. Trí não tù đọng một cách khó hiểu. Hơi thở khó nhọc, nước bọt nuốt khan một cơn đau họng. Và, trong cái trạng thái quá rời rạc của cảm xúc ấy, bỗng tự dưng nhớ kỳ lạ, màu xanh ngọc vô vàn rạng rỡ của biển Hurganda.

Có bài này của HoangYến- Người làng ta. Bài ko đề, bệ nguyên cây nguyên con, ở Blog của chị...

ngắn gọn. Cảm xúc. Có điều gì khiêm nhượng mà hàm ý như câu cuối lặng lẽ ở dứoi trăm ngàn bộn bề của đời sống. Đọc thơ này thấy Hoang Yen như một nữ sĩ áo dài thâm, điềm đạm đứng bên cửa sổ nhìn ra


Năm cũ ngang qua trước cửa

Kéo sau xao xuyến gió về

Cảm xúc, mầm cây lặng lẽ

An khiêm vùi dưới bộn bề.

Hik thơ thế này thì sao các bác

Mặt trăng tròn như trái cam cắm trên một cột điện bỏ hoang

con mèo nhỏ mù loà của tôi đã chết

đông cứng và nặng chịch

khi tôi ném xác nó xuống sông Hồng ở cảng Vân Đồn cách đây nhiều năm

mà tôi cũng không nhớ nổi là năm nào nữa

Mặt trăng tròn như trái cam cắm trên một cột điện bỏ hoang.

Mặt trăng tròn như trái cam cắm trên một cột điện bỏ hoang.

Mặt trăng tròn như trái cam cắm trên một cột điện bỏ hoang.

lúc nhập nhoạng

toàn người với người

cùng xe với cộ

cùng bụi nhỏ với ánh đèn đường vàng vọt

khi đêm chưa vội

mà bóng tối đã đồng loã ùa về

ngày hôm nay mặt trăng tròn như trái cam vàng ủng, xấu xí và bốc mùi

cột điện hoang./.

năm cũ qua mất
năm mới đến đã được mấy ngày
ôi em vẫn kô biết mình là ai
mặt trăng kô còn là trái cam nữa
trái vú sữa thì đã teo
con heo bị làm thịt oan ức
em mãi mê so sánh với súc vật và trái cây
em thấy em hay ở chỗ chưa phát hiện ra ai dám làm như vậy
giải tỉ hôm sau em biết có bạn đã so sánh mình với loài heo và trái cây
thì em chắc phải thất vọng lắm lắm
em có thể sẽ lại la lên thiệt là to
tui là ai
có người khuyên nên đi chơi gái
"ông sẽ biết ông là ai ngay," nói với giọng chân thành
nhưng em đâu có tin
em quyết trung thành bám trụ vào CLB còn trinh
trong tâm mơ ngày được ban thưởng
ngày em về huy hoàng
đóng vai người nổi tiếng đạp xích lô
đến độ có ai đó hô to
người nổi tiếng thiệt là lạ
vậy đó bạn ạ
suy nghĩ 3 giây
ôi em lại buồn đây
ước muốn khác người chỉ là một sự lập lại
nhỡ hôm nào gặp toàn người nổi tiếng đạp xích lô
kô biết ai sẽ hô to trước nhất
ôi tui là ai?
mọi người nhìn nhau hốt hoảng
trao vội cảm xúc qua ánh nhìn
ôi thiệt là lạ
lại một năm nữa trôi qua

Vườn anh đào




Sương lạnh mé bên kia đồi
Nhưng khu vườn vẫn thức
Trầm mặc trôi đi giữa vầng hào quang.


Tôi hé cửa trong đêm
Bầy chim hét chưa bao giờ hót
Những cái đầu rủ xuống vai ủ dột.


Máu đỏ rả rích rơi suốt tháng ròng
Đã bầm đen như những tròng mắt khô
Tan tác vô hồn lối cỏ.


Tôi đã gào khản giọng
Và đã chạy miên man trên lá rụng mùa cũ.


Mùa hè tới hãy còn xa lắm
Nhưng tôi biết, sau hàng dậu kia
Trong kí ức đã ngả màu xám sẫm
Mẹ đang trải nong quây cót đốt diêm sinh
Khói trắng hoa xoan sân nhà lác đác.


Chỉ mẹ biết tôi buồn.


Montreuil, 13-08-1996.
Ngô Tự Lập

tối qua ăn chó gì
mà sáng nay muốn nôn ọe
bụng tức và cồn
có khi hơn cả người bị chiếm đất
cần giải oan
đầu ù, tai điếc chân loạn choạn
ta bò vào toilet làm một bãi thấy mà kinh
ta nôn, ta nôn, nôn nôn ọe
đến nước mắt nước mũi dính cả vào nhau
ta nôn ra mau, mau mau
cho ngừơi bớt mỏi mệt
ra cả vật chất, tinh thần
cứu sự khoan khoái
bị giam hãm, tù tội quá lâu
ta nôn lâu, ọe bớt ưu sầu
một đống bầy nhầy
xanh vàng đỏ...
tác phẩm của sự tham ăn

ặc...đọc thơ nguoiVN xong mắc ói quá...ọe ọe...

vậy thơ đã thành công rồi, bao nhiêu người hâm mộ kô nói nên lời, em kô hiểu sao người ta ngại khen em vậy khen thì khen chứ có gì đâu

lúa là dân nông thôn chính gốc
vàng da, ăn bận kín từ tóc đến bàn chân
cổ kính, truyền thống
không biết hở là gì
lúa nằm trên cây mơ ngày đổi đời
chờ bàn tay đến hái
lúa ơi, lúa đẹp hay xấu
đẹp xấu là cảm tính
chả biết!
chỉ biết lúa bèo quá
giá rẻ
đến bất ngờ
nhưng định mệnh đã an bày
rẻ hay đắt kô thành vấn đề
giờ chín đến
thì cũng có người hái
lúa được mang đi
ôi sung sướng
nằm hoài trên cây
cho nhà quê mãi à
nhưng may rủi ở đời
ai tào lao tài cao đủ để biết
anh bàn tay í
lột lúa trụi lũi
kô còn mảnh vai che thân
lúa bị sốc, đâm hận đời
lúa nay đã thành gạo rồi
phơi thân ra cho thiên hạ sờ
giá có tăng nhưng nhục
cũng nằm đấy chờ bị bán thôi
tạm biệt đồng cỏ xanh
con chim én nhỏ
dây điện và bù nhìn
tạm biệt tuổi thơ
lúa thành gạo, có cả sạn rồi
goodbye nông thôn, hello thị thành
trước đây biết có mỗi cái cây
nay hết tay này đến tay khác
thay nhau vọc
đời lúa chán, còn đời gạo thì khổ
lúa với chả gạo
khác gì nhau

thôi em biết thân biết phận rồi, kô hứng tình làm thơ nữa đâu, thấy em post mấy bài hay quá mà giang hồ tịt nòi luôn

Ba Biến Khúc Tuổi 65
Văn Cao



Những ngày buồn không nói được
tôi chỉ tìm ra sự sống của tôi

I

Một người cho tôi con dao găm
Không biết dùng làm gì
đêm nhìn qua cửa sổ
một khoảng trống đen

tôi ném vào khoảng trống
con dao găm ấy
có phải đấy là sự nghịch ngợm
bỗng nhiên có tiếng ngã ngoài sân
một người trúng tim đã chết

tôi không hề biết người ấy
tôi là kẻ không muốn giết người
chỉ biết bóng tối
mà tôi đã ném dao

II

Tôi đi trên phố
bỗng nhiên mọi người nhìn tôi
một ai đó kêu lên: thằng ăn cắp
tôi chạy
tôi chạy

tại sao tôi chạy?
tôi không hiểu tôi
cả phố đuổi theo tôi
xe cộ đuổi theo tôi
tôi chạy bạt mạng
gần hết đời
tới chỗ chỉ còn gục xuống
tỉnh dậy mồ hôi chảy
tôi lại thấy tôi là người chưa phạm tội.

III

Tôi rơi vào mạng nhện
mạng nhện cuốn lấy tôi
không còn cách gì gỡ được

tôi như con sâu tằm
cuộc đời cứ như thế

muốn phá cái mạng nhện
tôi không đủ tay.

Tháng 9-1988

NguoiVN cố lên, tl thấy thơ Văn Cao có vẻ qua mặt tho nguoiVN rùi á

Bài này viết về nhà thơ Hữu Loan có vài đoạn rất thích. Tác giả là nhà văn Hà Đình Cẩn, xưa là tổng biên tập Tạp chí của Hội nhà văn , nay là tổng biên tập tạp chí Sân khấu.

Nhà thơ Hữu Loan
Người viết: Hà Đình Cẩn
09/01/2008

Cả ba lớp cửa từ đường làng vào vườn, vườn vào sân,sân vào nhà của nhà thơ Hữu Loan đều khép hờ.Ai ra vào tuỳ ý.Nhưng xem ra cũng ít người qua lại,trừ đám trẻ, như bà cụ hàng xóm nói,chúng kéo đến vào mùa nhãn,cho đến khi bói không ra một quả, rồi thôi, bỏ lại khu vườn đẫ vặt trụi hoa trái cho hai ông bà già...

Bà cụ hàng xóm mau mắn:các bác có lòng đến thăm cụ Tú thì cứ vào, chứ gọi cửa cũng không có người ra đón đâu. Cụ Tú con đàn cháu đống,ra ở riêng cả rồi,về già chỉ còn lại hai cái bóng mướp. Cụ Tú có nhà đấy, chắc lại đang ngồi ngắm rượu.
Nhà thơ đang ngồi ngắm rượu thật, trên manh chiếu trải ngoài hiên,tựa lưng vào tường,hai đầu gối so lên cằm, mái tóc bạc trắng rũ xuống,mắt nhìn đắm đuối vào chén rượu trên tay. Mâm bát sơ sài, chỉ một quả chối xanh, nhúm muối và đôi đũa lệch. Nhà văn xứ Thanh ,Kiều Vượng, nói với tôi,mỗi năm ông vài lần đến thăm cụ Loan, làn nào cũng gặp cụ ngồi nhìn chén rượu thế kia, chỉ nhì mà ít uống.
Cụ đang sáng tác hay chỉ ngồi ngắm chén rượu như một thói quen của một thượng thọ ngoài tám mươi? Tôi không biết. Kiều Vượng cũng chịu. Chỉ có nhà thơ Trịnh Thanh Sơn,cùng que Nga Sơn, từng nhiều lần hầu rượu cụ Loan,thì đám chắc thi sĩ đang nghĩ về thơ đấy, nghĩ lạ lắm,chả giống ai.
Đời thơ của cụ bắt đầu từ Đèo Cả, khép lại là Hoa lúa,vỏn vẹn mươi bài, nhưng cụ nghĩ về
thơ ,người thơ, cõi thơ thì cả đời, nếu chép ra thì cả bộ trường thiên.

Thi bá cho rằng thơ thuộc về âm, nghĩa là thuộc về đêm, thuộc về trăng, con nước, thuộc về đàn bà. Người có sao Thái âm đóng cung mệnh, người đó mới làm được thơ, mới trở thành nhà thơ. Thơ thuộc hành thuỷ, mềm đấy mà cứng đấy, thấy trước mặt mà không nắm được trong tay,ngỡ là hữu hình mà hoá ra vô hình. Bở vậy trong thơ thường có trăng, có sông, lại khăng khít với nhau, tạo những suối nước. Ngày trăng viên mãn, thì nước ngập tràn.Ngày trăng hao mòn thì con nước ngẹn ngào. Bản chất của thơ là buồn, là cô đơn, là hiu quạnh. Khi vui người ta hát. Khi buồn người ta đọc thơ.Kiếp nhân sinh có vui có buồn. Khi buồn người ta cần có thơ để vịn mà đi. Thơ trường tồn là vậy. Bao nhiêu rượu quê Nga Sơn,bao nhiêu chiều ngồi ngắm rượu trên tay của một đời thơ để cụ cảm về thơ,nghĩ về thơ tràn đầy và thâm hậu đến như vậy ?
Nhà thơ ngồi đó, trước mặt tôi, như ngồi để chờ một phép lạ giúp cụ được tan vào thứ ánh sáng vườn chiều sâm sẫm bò loang trên cỏ rác. Giá thử không có chúng tôi đánh động thì cơ chừng cụ sắp tan vào chiều quê thật. Được thế thì sướng quá, nhưng trời lại chưa cho nên xem cái dáng cụ ngồi ngắm chén rượu thấy cái vẻ thi nhân chưa được thư thái, mãn nguyện, buông xuôi sự đời của trưởng lão, mà vẫn như để tự giam mìnhcho đến cõi khổ tận cam lai của đời người bao vuông tròn... Trong các nhà thơ thuộc thế hệ đầu cách mạng, có lẽ Hữu Loan là người nhiều bước thăng trầm hơn cả. Ông người quê nghèo Nga Sơn Thanh Hoá, từ nhỏ, nói như Nam Cao, ít khi được thoả cơm nhưng ham học, lại sáng dạn nên hai mươi tuổi đã đậu tú tài. Dến tận bây giờ bà con láng giềng vẫn cứ một cụ Tú Loan, hai cụ Tú Loan là vậy. Cởu Tú học trường Tây, nhưng không đi làm cho Tây ở Sở Dây thép,mà mở trường dạy trẻ và hạot động trong phong trào Bình dân rồitham gia Việt Minh. Ngày cách mạng Tháng Tám ông 29 tuổi,được cử làm Phó chủ tịch Uỷ ban khởi nghĩa huyện Nga Sơn. Trong cuộc mít tinh phát động Tuần lễ vàng, hàng ngàn người xứ Thanh vây quanh anh cán bộ Việt Minh trẻ,đẹp trai, diễn thuyết dõng dạc đầy cảm hứng và mới mẻ về cách mạng, về chính quyền nhân dân, về nghĩa vụ người dân với nước Việt nam mới độc lập có sức cuốn hút kỳ lạ, khiến cho nhiều người sẵn sàng góp công, góp của ủng hộ kháng chiến. Anh cán bộ Việt Minh tài hoa ấy chính là Hữu Loan,thành viên Uỷ ban Lâm thời tỉnh Thanh Hoá, phụ trách bốn Ty:Giáo dục, Thông tin, Thương chính và Công chính. Cũng buổi sáng diễn thuyết này có cô học trò 16 tuổi vô cùng ngưỡng mộ bởi tài hoa cậu Tú Loan ngày nào đẫ cởi vòng xuyến vàng góp cho chính quyền nhân dân.