· [ ] · Pháp Sư Điện Kremlin, thời sự văn học Pháp

[Phó Thường Nhân]

Pháp sư Kremlin (le mage de Kremlin)
Đây là tên cuốn tiểu thuyết được viết và in bằng tiếng Pháp, nhưng người viết nó lại là một người Pháp gốc Ý và Thụy sĩ thuộc loại trí thức nhà giầu. Hiện nó được bán rộng rãi ở Pháp, và cũng đã được báo VN giới thiệu, được coi như một cách hiểu có thiện cảm với nước Nga và tổng thống Putin. Vì thế trên bài bình luận của báo VN, còn nói rằng cuốn tiểu thuyết có thể thay đổi cách nhìn của Pháp với Nga.
Tôi dẫn cái link ở đây
Cuốn tiểu thuyết có thể làm thay đổi nước Pháp - Báo Công an Nhân dân điện tử (cand.com.vn)
Do tò mò, tôi cũng mua cuốn sách này để đọc, «đóng góp làm giầu cho tác giả và nhà xuất bản » một cách khiêm tốn kiểu « giọt dầu », để rồi thấy thất vọng vì trong thực tế cuốn sách chỉ là sự nhai lại nhưng thông tin tuyên truyền về nước Nga và tổng thống Putin vẫn có nhan nhản trên báo chí Pháp.
Vì thế nói rằng cuốn sách này thay đổi thái độ của Pháp với Nga là truyền cười Trạng Quỳnh, nên hiểu chính cái nhìn chung của giới Elite Pháp đã là cái phông của cuốn sách thì đúng hơn. Có thể cái nhìn của media Pháp với Nga khác với cái nhìn của media Mỹ và Anh, có tính chất mềm mỏng hơn. Cách nhìn này có dấu ấn của quan hệ lịch sử văn hóa Pháp-Nga. Sự khác biệt của Pháp với Mỹ-Anh,vốn là những nước có thể coi có độc quyền tuyên truyền đểu về Nga trên thế giới, là định kiến của nó mềm hơn, nhưng nói cuốn sách ủng hộ Nga, hiểu Nga thì cũng là chuyện tiếu lâm rừng cười.
Tác giả đã dựng câu chuyện như sau. Nhân vật chính là một người Pháp sinh họat ở thủ đô Nga, và thông qua trao đổi trên mạng xã hội đã được tiếp xúc với một người Nga từng làm cố vấn cho tổng thống Putin nhưng đã giải nghệ, do cả hai đều đọc và trích dẫn một nhà văn Nga cuối thế kỷ XIX (Zemiatine) nên « hợp cạ » nhau. Rồi ông ta được mời tới nhà nghỉ của nhân vật cố vấn kia. Chính trong ngôi nhà nghỉ của mình, mà ông ta đã kể lại quá trình làm việc trong điện Kremlin với tổng thống Putin, như một thứ hồi ký tự sự.
Tác giả đã rất tinh khôn dựng chuyện rằng, mặc dù là cố vấn, nhưng ông ta đã thôi việc, vì không muốn bị cuốn vào vòng xoáy quyền lực, và vì thế tác giả có thể bú mớm vào mồm ông này những lời mà phương Tây nhận xét, quan sát, định kiến về nước Nga, về Putin như một dạng phê phán của người Nga, mà nó vẫn hài hòa, nếu không thì câu chuyện sẽ quá fake. Có thể vì thế mà cuốn tiểu thuyết được coi là « thân thiện với Nga », đồng thời còn tạo ra cảm giác cuốn sách có một chiều sâu triết học về nhận thức quyền lực của một người về ở ẩn, nhất là những trang cuối khi để cho nhân vật cố vấn này trình bầy việc « rũ tay buông kiếm » trong sự hiện diện của cô con gái nhỏ, trong một dạng tình cảm bố con, gia đình đã nói nhiều tới tâm lý tiểu tư sản của người viết cuốn sách hơn là nhân vật đích thực. Một tâm lý tiểu tư sản, mà giới tư sản hiện tại ở Pháp cũng không còn giữ được.
Câu chuyện cũng dẫn tới quan hệ của ông cố vấn này với hai tài phiệt Nga đã bị đánh đổ đó là Berezovski và Khodorovski.
Nội dung cuốn sách có thể cấu trúc theo 3 định hướng :
1- Giải thích quan hệ xung khắc của Nga với phương Tây như một dạng mặc cảm tâm lý tự ti của tổng thống Nga Putin do ông không được tôn trọng.
2- Giải thích các hành động của Nga trên trường quốc tế như mộ thứ « chính sách gây rối » (politique du chaos)
3- Đánh giá sinh hoạt chính trị văn hóa phương Tây như một dạng xuy thoái, thoái hóa (décadence), ngược với tính cách Nga vững chắc.
Tất nhiên trong cuốn tiểu thuyết có rất nhiều nhận định, những câu nói kiểu định kiến, được viết dưới mầu sắc Nga nhưng thực ra nội dung là định kiến phương Tây với nước này.
Tất cả ba điều được cuốn sách nói tới ở trên, thực ra đều là Fake, là các vấn đề râu ria. Chính xác mà nói mâu thuẫn Nga-phương Tây bắt nguồn từ sự đối đầu về cấu trúc quyền lợi kinh tế, chính trị mà ra, như tôi đã nói rất nhiều lần trong chủ đề thời sự ở đây.Do Nga có đủ các khả năng về trình độ kỹ thuật tương đồng với phương Tây, nhưng trong quá trình toàn cầu hóa, sau khi Liên Xô sụp độ Nga bị ép vào vị thế một nước Ả rập Sa u đít mới, đóng vai trò cung cấp dầu khí cho họ. Như vậy, hành động của Nga trên không gian quốc tế không phải là để gây lộn xộn, mà là cách họ bảo vệ quyền lợi của mình
Dẫn giải xung đột Nga-Phương Tây qua lý do tâm lý, cuốn sách đã lờ tịt đi lý do có tính cấu trúc nói trên, và như thế đồng thời rũ sạch vai trò của phương Tây có một đóng góp chính tạo ra xung đột này. Việc diễn giải mọi sự kiện bằng tính chất tâm lý, cũng góp phần tăng cường định kiến của phương Tây với nhà nước Nga, coi một nhà nước chỉ đóng khung trong tâm lý của một ông đứng đầu thì khác gì nói nước này là một dạng man rợ, xã hội không có cấu trúc, tổ chức nào cả, và từ đó càng dễ gán tính độc tài cho nước Nga hơn.
Việc coi những hành động của Nga như một sự gây rối, đã nói lên rằng phương Tây rất có ý thức về vị trí thượng phong của mình (domination), vì nếu quan niệm những hành động đáp trả của Nga có một lý do lợi ích đằng sau, thì có nghĩa là coi Nga ngang hành với họ, và tất nhiên họ phải làm cái gì đó sai, Nga mới đáp trả. Gán ghép hành động của nước Nga như một thứ gây rối (politique du chaos), đã có tác dụng đổ mọi tội lỗi cho Nga như một dạng chí Phèo, mà không thây vai trò .. ông địa chủ.
Nhưng bất cứ một nhà nước nào, nó cũng có lô gic hành động vì quyền lợi của nó, mà người đứng đầu là nhân vật thể hiện, nhưng không phải ông ta muốn làm gì thì làm.
Như vậy, ý tưởng của cuốn tiểu thuyết là một sự gán ghép cố ý cho Nga. Sự gán ghép này được lồng vào việc nhân vật cố vấn gặp Putin như thế nào, và cố vấn cho Putin từ vị trí đứng đầu cục tình báo Nga thành thủ tướng rồi tổng thống.
Câu chuyện này được dẫn dắt theo đúng những gì mà các phim tài liệu phương Tây nói về chuyện này, đó là các tài phiệt Nga đứng đầu là Berezovski muốn đưa một người mà họ có thể điều khiển được lên làm tổng thống, vì Elsine không còn đủ sức khỏe cũng như hết nhiệm kỳ để làm. Chỉ có điều khác là trong các phim tài liệu, thì Berezovski được coi là kiến trúc sư cho việc Putin lên nắm quyền, còn trong cuốn tiểu thuyết thì lại nói là Putin đã từ chối mọi sự giúp đỡ tài chính của tài phiệt này, và do bị gạt ra ngoài, Berozovski đã « cắn lại » Putin, bằng cách sử dụng kênh truyền hình tư nhân của mình buộc tội Putin trong vụ tai nạn tầu ngầm Koursk, khiến thủy thủ đoàn bị thiệt mạng. Từ đó dẫn tới việc Putin loại bỏ tài phiệt này. Hai tuyến nhân vật Putin và Berezovski được kéo song song với nhau cho tới cuối cuốn sách, kết thúc bằng việc Berezovski treo cổ tự tử.
Trong câu chuyện Putin – Khodorovski, thì tiểu thuyết cũng không nói tới việc trước khi bị bắt, Khodorovsky đã định bán hết cổ phần của mình cho Exxon Mobil, và nếu chuyện đó xẩy ra thì Nga mất hẳn tài nguyên thiên nhiên. Ngược lại tiểu thuyết lại cài cắm mối tình của người yêu ông cố vấn này với Khodorovski, cuối cùng khi Khodorovski bị bắt, thì sau một thời gian hai người lại quay lại với nhau. Một dạng câu chuyện « tình yêu vượt trên tiền bạc, trọc phú »..
Tất nhiên một cuốn tiểu thuyết có phần hư cấu, và nó không thể nói hết sự thật như một phim tài liệu (và tất nhiên phim tài liệu cũng có thể không hoàn toàn đúng). Thường trong một tiểu thuyết hư cấu (dù có cả nhân vật thật như Putin, Khodorovski, Berezovski), thì phần thú vị của nó có thể là những ý tưởng được cài cắm, nhưng trích đoạn có tính triết lý, vượt ra ngoài yếu tố văn chương đơn thuần. Ví dụ ta có thể thấy điều này trong một số truyện ngắn hay của Nguyễn Huy Thiệp, nhưng trong tác phẩm này thì không có. Hoặc có thể có, nhưng với tôi nó không đặc sắc, gây chú ý.
Như vậy như tôi đã nói ngay từ trên đầu, cuốn tiểu thuyết này không vượt được ra ngoài những điều mà giới Elite Pháp định kiến với Nga, nó chỉ khác thể loại (là tiểu thuyết) đối lại với phim tài liệu.
Về giá trị văn học nói chung, thì đây là một cuốn tiểu thuyết dễ đọc, không có điều gì khiến người ta trăn trở suy nghĩ. Nó cũng có ưu điểm của các loại tiểu thuyết được chọn tranh giải, đó là cấu trúc truyện gọn gàng, không có chi tiết thừa « to much », điều mà các cuốn tiểu thuyết đầu tay hay mắc phải, khi tác giả cố nhồi nhét quá nhiều vào tác phẩm của mình.
Thoe như bài báo VN, cũng như giới thiệu trang cuối của cuốn sách, cuốn tiểu thuyết này chỉ thiếu 1 phiếu (trong 14 phiếu) để được giải gông cua (goncourt), giải văn học được coi là có tiếng nhất của Pháp, giống như kiểu giải thưởng hội nhà văn VN. Sự so sánh của tôi không phải là vô tình, mà bởi vì cũng như bất cứ một thứ giải nào, hội đồng giám khảo tức là một nhóm các nhà văn có máu mặt, cũng đều có tác động của lợi ích nhóm. Thường thành viên của hội đồng là một nhà văn có gắn bó với một nhà xuất bản, vì thế nhà xuất bản mà nhà văn được giải có hợp đồng, sẽ là kẻ chiến thắng và có lợi ích về in ấn, về số lượng bản in, cũng như tiếng tăm, vì giải gông cua là một hình ảnh marketing cực tốt.
Các thành viên ban giám khảo cũng có thể bị ảnh hưởng bởi tình hình thời sự quốc tế hay trong nước. Và rất có thể, việc cuốn sách này không được giải, vì trong khi media phương Tây đang sôi động chống Nga, như một thứ tuyên truyền nhồi sọ cực đoan mà tuyên truyền của Vn thời kháng chiến còn phải gọi bằng cụ, thì một cái nhìn dù sai lệch nhưng bớt hung hăng hơn vẫn là một thứ lạc điệu mà giới Elite dân chủ Pháp không thể vượt qua.

[Phó Thường Nhân]

Gần đây tình cờ xem một bộ phim của Pháp dựng về một người lính Nhật tiếp tục chiến đấu ở trong rừng từ khi đại chiến II kết thúc tới năm 1974 mới chịu ra hồi hương ở Philipine, tôi mới đi tìm cuốn sách của chính người lính này viết ra, rất may mắn được dịch ra tiếng Pháp. Còn sở dĩ tôi làm thế, vì tôi không tin cái phim Pháp diễn đạt được đúng ý nghĩa câu chuyện, bởi vì cũng giống như bất cứ một nhà làm phim phương Tây nào, nó cũng sẽ đá gà đá vịt, gán ghép nhận thức của nó. Ở đây là vấn đề có thể gọi là « đồng tình luyến ái » giữa những người lính trong rừng, tất nhiên đây không phải là một bộ phim sex, nhưng cái tư duy phương Tây là thế không tránh được.
Khi đi kiếm cuốn này, tình cờ tôi lại thấy cuốn sách với tựa đề « Tôi,Marat, chỉ huy cũ của Wagner », nên cũng mua luôn, vì cuốn sách này có nhiều điều thú vị, vì đây là một nhân chứng về tổ chức quân sự này. Điều thú vị của nó là cuốn sách được in ở Nga, do người Nga viết, chứ không phải là loại sách phương Tây viết về Nga. Tất nhiên khi phương Tây chọn sách Nga để xuất bản, thì nó sẽ chọn các thể loại mà nó có thể khai thác được, chứ không phải để thể hiện dòng chảy chính của văn hóa xã hội Nga như một người Nga bình thường cảm nhận. Nhưng thôi dù sao « méo mó có hơn không ».
Điều đầu tiên đập vào mắt tôi, một trong những động lực lý do khiến tôi mua, đó là tên tác giả. Marat GABIDULLIN, với cái họ này người viết không phải là người sắc tộc Nga, và quả thật ông ta gốc người U dơ bếch trở thành Nga, nói chính xác hơn đây là một người Liên Xô (homo sovieticus). Như tôi đã từng nhận xét trong một chủ đề khác, Liên Xô đã lỡ một cơ hội xây dựng một nhà nước dân tộc dựa trên con người xô viết, mặc dù họ tồn tại thực sự, và tác giả này có thể coi là một ví dụ.
Do cuốn sách có nguồn gốc Nga, nên khi in ở Pháp nó đã được nhà xuất bản cẩn thận phân tích, đánh động đọc giả định hướng cho người ta trước rằng cuốn sách không có sự trăn trở tâm lý kiểu phương Tây, « dân chủ dân chẽo », điều này đã nói lên rất nhiều định kiến của phương Tây, đồng thời cũng nói lên bản chất « tự do ngôn luận » của nó, như tôi đã từng nói, đó là « đa dạng nhưng có chiều », có hệ quy chiếu của phương Tây (mà không phải là hệ quy chiếu của các nước khác, dân tộc khác).
Gọi là một tác phẩm văn học thì không phải, cuốn sách chỉ có thể coi như một dạng hồi ký, nhưng nó vẫn có tính chất văn học do người viết muốn học theo Léon Tolstoi khi viết « những mẩu chuyện về Sebatopol » (les recits de Sebastopol). Nhà văn, đồng thời là quý tộc Nga Tolstoi, người viết cuốn tiểu thuyết lịch sử « chiến tranh và hòa bình » là sĩ quan quân đội Nga hoàng, và vì thế ông đã có những truyện kể về chiến tranh ở vùng Caucase hay ở Crimea dưới dạng tự sự hay truyện ngắn mà những mẩu chuyện về Sebastopol là một trong số những truyện đó.
Nhưng khác với trước đây, do ảnh hưởng của văn hóa mạng, facebook, nhiều sách xuất bản hiện tại là tập hợp cũng những mẩu chuyện con con, cuốn sách này của Marat cũng ở vào dạng như vậy, dù tôi không rõ ông ta có viết trên mạng trước khi tập hợp thành sách không.
Những mẩu chuyện trong cuốn sách được tập hợp lại theo lối biên niên (chronolo-gique), theo dòng thời gian, chủ yếu nói về giai đoạn tác giả tham chiến như một chỉ huy chiến trường của Wagner ở Syria, một chỉ huy chiến trường ở mức độ trung đội, đại đội lục quân.
Điều ngạc nhiên với tôi, là cuộc chiến tranh ở cấp bậc cận chiến này, không khác nhiều lắm với các truyện người lính trong kháng chiến chống Mỹ của nhà văn Chu Lai, và người ta còn thấy nó ở trong cuộc chiến UK-Nga hiện nay.
Đặc trưng của nó là sử dụng các nhóm vũ trang nhỏ (cỡ tiểu đội) sử dụng hỏa lực chủ yếu là súng phóng lựu (kiểu M72 của Mỹ), súng chống tăng (B40,41), tiểu liên, ..và một điều quan trọng đó là họ chỉ điểm cho hỏa lực của pháo binh chiến trường trong đó bao gồm cả súng phòng không kiểu 12,7m nhưng được dùng tiêu diệt mục tiêu mặt đất.
Tác giả cũng chỉ ra cách đánh của các lực lượng hồi giáo, đó là việc sử dụng súng máy gắn trên xe toyota để cơ động, pháo binh, và các loại xe cảm tử.
Tất nhiên ở đây tôi tóm gọn lại những yếu tố kỹ thuật, chứ còn tác giả viết chúng dưới hình thức văn chương hơn.
Trong cuộc chiến ở Syria, lực lượng Wagner đã giáp chiến với các lực lượng hồi giáo(IS) cũng như các lực lượng được Thổ nhi kỳ yểm trợ và tổ chức ví dụ « quân đội Syria tự do », cũng như phối hợp với quân đội Nga và quân đội Syria.
Theo như tác giả thì sức chiến đấu của quân đội Syria rất kém, và các chiến thắng chủ yếu là do quân Wagner tạo ra, nhưng đây thực ra chỉ là cái nhìn địa phương, chứ tác giả không có cái nhìn tổng quát toàn bộ chiến trường.
Một điều đặc biệt nữa đó là những mâu thuẫn giữa quân đội Nga và Wagner cũng đã có mầm mống từ đây, điều mà sau này ở trên chiến trường UK, Prigojine thể hiện trên media nhiều hơn.
Điều thú vị nữa, là mặc dù là quân đội tư nhân, một người lính đánh thuê vẫn cần có một nhận thức ngoài chiến đấu vì tiền. Và ở đây tác giả có nói tới niềm tin vào nước Nga, vào một nhận thức được coi như tiền thiên chúa giáo, được gọi là rodno verie, Verie tiếng Nga là niềm tin, rodno là cội nguồn, một thứ chủ nghĩa yêu nước tự nhiên gắn liền với một lãnh thổ, đất nước.
Tác giả cũng nói tới các câu chuyện như mua quan bán tước trong quân đội.
Cuốn sách được viết vào năm 2021, tức là trước khi có cuộc chiến tranh ở UK. Mục đích của nó có lẽ là nói lên sự hoạt động của Wagner ở Syria. Từ chiến trường Syria tới chiến trường UK, vai trò của Wagner có lẽ không thay đổi mấy (đặc biệt trong giai đoạn đầu của cuộc chiến) đó là một lực lượng xung kích trên bộ, thực hiện các « hợp đồng gia công » cho quân đội. Và ở mức độ này, đây là lực lượng có kinh nghiệm tác chiến nhất về mặt bộ binh trong các lực lượng vũ trang Nga (tính tổng hợp nhà nước tư nhân) cho tới thời điểm bùng nổ cuộc chiến UK-Nga.

[root]

Bác Phó có thể đọc "Hồi ước chiến trường K" để xem bộ đội VN đánh nhau ở Cambodia thế nào.
Trong tay VN lúc đó có rất nhiều vũ khí mạnh, nhưng chủ lực vẫn là bộ binh đánh với du kích Khơ me đỏ.
Rất vất vả, rất khó khăn... Một cuộc chiến tốn quá nhiều xương máu. Một cuộc chiến giành đất thì lực lượng chủ lực luôn là bộ binh. Các vũ khí hiện đại, tầm xa đều là vô dụng!