Trương Trọng Thi
Ta có thể nhỏ lệ vì một người vừa mới khuất
Hay cười lên vì ông đã từng có mặt ở cõi đời
Khuyết danh
André Trương Trọng Thi (hay TTT) đã từ giã chúng ta ngày 1-4-2005. Máy vi tính vừa mồ côi cha vào tuổi 32.
TTT, "cha đẻ của máy vi tính", đã để lại một dấu ấn mãnh liệt trong ngành vi tính tại Pháp và là một trong những người đóng góp tích cực cho sự tăng trưởng máy vi tính trên thế giới trong suốt hơn 20 năm qua.
Sinh ở Sài Gòn năm 1936 trong một gia đình đại tư sản miền Nam (cha ông là người Việt đầu tiên tốt nghiệp trường Cao học Thương Mãi Pháp HEC, khóa 1924), Trương Trọng Thi sang Pháp năm 14 tuổi, tốt nghiệp trường Kỹ sư Điện Phát thanh (EFR, sau thành EFREI, trường Điện tử và Tin học Pháp), làm việc cho công ty Schlumberger. Tại đây ông sáng chế ra máy đo Carbon Dating 14 đầu tiên trên thế giới dùng transistors. Năm 1965, trong chuyến viếng thăm Hoa Kỳ, ông rất chú ý tới các mạch điện tử tại đây vừa tốt lại vừa nhỏ gọn hơn ở Pháp.
Trở về Pháp, ông cùng vài người bạn thành lập công ty R2E (Réalisations Etudes Electroniques) để chế tạo ra những mạch điện tử nhỏ gọn này. Năm 1972, hãng R2E chế tạo máy Control of Process cho Viện Quốc gia Nghiên cứu Nông nghiệp (INRA) để thực hiện những việc tính toán và đo lường, máy này vừa rẻ vừa gọn nhẹ hơn máy PDP-8 của hãng DEC, nên rất dễ di chuyển. Cũng nên biết vào lúc đó, hãng Intel vừa cho ra đời máy 8008 với bộ vi xử lý (microprocessor) mới 8-bit ; đây là bộ vi xử lý đầu tiên của hãng Intel, mạnh và nhanh gấp hai lần máy 4004 của chính mình, do đó chiếm lĩnh thị trường máy tính điện tử. Với cơ phận này, trong vòng 5 tháng, TTT và các kỹ sư hãng R2E đã chế tạo ra máy vi tính (microcomputer) đầu tiên trên thế giới, được đặt tên là Micral N, với đầy đủ cơ phận và thiết kế của một máy vi tính hiện đại : thẻ Central Unit (CPU), BUS, sử dụng các thẻ nhớ MOS, RAM và EPROM, thẻ I/O, thẻ Format Control (cho dĩa mềm floppy và băng nhớ), hệ thống điều hành real time và Cross Assembler.
Máy vi tính đầu tiên được giao cho viện INRA tháng 1-1973 ; trong năm này hãng R2E sản xuất 500 máy Micral N dùng để thu lệ phí trên các tuyến xa lộ trả tiền (toll road). Cho đến cuối năm 1982, hơn 100.000 máy đã được bán ra trên thị trường. Cũng nên biết, công ty Microsoft được thành lập năm 1975 và công ty Apple năm 1976.
Hiện có một máy Micral N được trưng bày tại Computer Museum tại Boston và một máy khác tại Musée des Arts et Métiers tại Paris từ tháng 12-2003. Máy Micral N đã được trưng bày ở đại hội vi tính Comdex 1997 tại Las Vegas để kỷ niệm 25 năm microprocessor.
Năm 1978, hãng 2E hội nhập cùng hãng Bull, một công ty của chính phủ Pháp, để trở thành công ty Bull-Micral với tham vọng chiếm lĩnh thị trường máy vi tính thế giới. Khi thấy hãng IBM đầu tư vào lãnh vực máy vi tính cá nhân (PC) năm 1981, TTT đã cùng công ty R2E of America (Minnesota) chế tạo thành công một máy PC tháng 7-1982. Nhưng TTT đã không thuyết phục được lãnh đạo hãng Bull đầu tư vào lãnh vực này, ông từ nhiệm khỏi công ty Bull vào tháng 10-1982 và thành lập công ty Normerel sản xuất và bán máy vi tính đầu tiên của Pháp, dưới tên thương mại OPLite, tương đương với máy IBM PC.
Trong thập niên 1980, TTT là người cầu chứng (trademark) bằng phát minh đầu tiên về lưu trữ dữ kiện điện toán (GED) trên đĩa điện quang (optical). Chưa hết, TTT cùng nhóm chuyên gia của ông đã thành công trong việc "thu gọn" (downsizing) những dữ kiện thông tin từ hệ thống lớn xuống hệ thống nhỏ đầu tiên trên thế giới, sử dụng mạng lưới vi tính trong môi trường customer-server. Những năm gần đây, ông lãnh đạo công ty APCT (Advanced PC Technologies), cung cấp dịch vụ và sản phẩm sử dụng trong môi trường Windows NT.
Nói tóm lại, TTT là một người có viễn tượng tinh tế, thích tìm hiểu mọi chuyện, đam mê các kỹ thuật và có tài kinh doanh để thực hiện những sáng kiến kỹ thuật của ông. Ông cũng là một người dễ mến khác thường với một lòng rộng lượng thành thật và tự nhiên.
Tuy không nói rành tiếng Việt, ông không hề quên nguồn gốc xuất thân và luôn đề cao người Việt. Lúc nào ê kíp của ông cũng có chuyên gia người Việt, tôi là người được ông mời đứng đầu dự án downsizing cho công ty bảo hiểm SGGA và sau đó cho Thư viện Quốc gia ở Bắc Kinh.
Năm 1978, TTT về Việt Nam đề nghị sản xuất máy Micral nhưng rất tiếc dự án này không thành, nếu không Việt Nam có thể là quốc gia đầu tiên phong sản xuất máy vi tính ở Á Châu. Về lại Việt Nam năm 1992, TTT khuyến chính quyền cố gắng bắt kịp đà tiến bộ chung của thế giới, nhưng cũng không thành. Sau nhiều lần về thăm nước theo lời mời của Bộ Khoa học, Kỹ thuật và Môi trường, ý kiến của ông không được mấy ai tôn trọng.
Nước Pháp vinh danh ông. TTT được trao Huân chương Légion d’Honneur Đệ ngũ đẳng năm 1999.
Phạm Tùng Cương (New Jersey )